Hram sv. Joakima i Ane – Bribirska glavica

Na mestu gde se nevidljivo sjedinjuju Bukovica i Ravni Kotari uzdigla se Bribirska glavica, mesto dubokih korena i kamen međaš nacionalnog i duhovnog postojanja Srba ovoga kraja. Na svega desetak kilometara od mora, ovo čarobno mesto čuva u sebi bogatu sakralnu baštinu dalmatinskih Srba, a hram Svetih Jaokima i Ane, podignut 1574. godine, samo je jedan od duhovnih bisera ove drevne apostolske zemlje.

– Crkva Svetih Joakima i Ane nalazi se na Bribirskoj glavici, a sama Bribirska glavica uz grad Skradin, u šibenskom zaleđu. Crkva je, po našim saznanjima, nastala 1574. godine jer drugih istorijskih saznanja o godini gradnje nismo imali sve do nedavno kada se krenulo sa prevođenjem turskih dokumenata iz toga vremena. Ispostavilo se da su podaci tačni jer se poklapaju sa turskim zapisima iz vremena kada su Turci došli ovamo i zabeležili postojanje hrama na Bribirskoj Glavici. Čitava Bribirska glavica sada je jedno veliko arheološko nalazište na kojem je moguće pratiti više civilizacijskih slojeva, a kako se nalazi baš na tom lokalitetu, crkva je danas zaštićeni spomenik kulture – upućuje na istorijske činjenice protojerej Đorđe Veselinović.

Bribirska glavica neraskidivo je vezana i za svetorodnu lozu Nemanjića, a odnosi pravoslavnih iz Bribira i manastira Krke istorijski su utemeljeni već vekovima unazad, jer istoričari smatraju da je misao o podizanju manastira Krke upravo začeta na bribirskoj glavici, u molitvama Jelene Šubić.

– Samo pravoslavlje na Bribiru verovatno datira i ranije od nastanka same crkve. Poznato je da se sestra cara Dušana, carica Jelena, udala za hrvatskog velikaša, Mladena Trećeg Šubića, a po predanju, na samom Bribiru postojala je dvorska crkva kraljice Jelene u kojoj su, takođe prema predanju, sa njom došli monasi iz Svete zemlje Jerusalima gde se ističe ime oca Ruvima koji je bio Jelenin duhovnik. Ruvimovo i Jelenino ime takođe se vezuje i za podizanje obližnjeg manastira Krke koji datira iz 1450. godine. Sve to nam ukazuje da je pravoslavlje na Bribiru viševekovno, kada govorimo o srpskom pravoslavlju, a ako uzmemo u obzir da je čitava Dalmacija bila pod upravom carigradskog patrijarha izgled i raspored ulica i kuća na Bribiru ukazuju na grčki tip grada. Sama crkva Sv. Joakima i Ane počiva na jednoj Antičkoj. hrišćanskoj bogomolji. Najnovija istraživanja ukazuju na grčku bogomolju koja je služila kao mauzolej, mesto ukopavanja neke velikaške porodice koja je tu živela, a sledeća faza gradnje, nakon što je ta crkva opustela, jeste naš današnji hram Sv. Joakima i Ane – objašnjava otac Đorđe.

Na Bribirskoj glavici, dosadašnji arheološki radovi, ukazuju na postojanje nekoloiko civilizacijskih slojeva, ali i nekoliko konfesionalnih slojeva, s obzirom da se na ovom mestu kroz istoriju ukrštaju i pretapaju na svojstven način pravoslavlje i rimokatolicizam, Srbi i Hrvati, za koje je Bribirska glavica podjednako važna.

– Ako pričamo o hrišćanskoj civilizaciji, ona je ovde bila istočnog tipa. Turci su, svojim dolaskom, vodili precizne zapise, te tu naveli i neke franjevačke redovnike, dakle katoličke konfesije. To, donekle, ukazuje da je Bribirska Glavica bila konfesionalno izmešana, ali tragovi pravoslavlja sežu daleko u prošlost.

Borba za prošlost

Turci su u svojim defterima zabeležili postojanje pravoslavnog hrama Svetih Joakima i Ane na Bribirskoj glavici 1574. godine, što bi svakako moglo značiti da je pravoslavni hram na ovom mestu postajao i u ranijim vremenima.

– U izvesnoj meri imali smo, ne mogu reći problema, ali mnogo različitih tumačenja. Ako nema adekvatnih istorijskih izvora, onda taj prostor osataje otvoren za raznorazne spekulacije. Svaka konfesija ima interes da naglasi svoje postojanje tako da smo se, u određenoj meri, našli pritisnuti različitim tumačenjima onoga što se u prošlosti dešavalo, pa su nam, postojanje naše pravoslavne crkve i uopšte pravoslavlja na ovom prostoru, hteli pomeriti u osamnaesti vek. Dobra stvar, pored turskih deftera, jeste jedna međunarodna saradnja između Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Šibenika, Muzeja arheoloških spomenika iz Splita i Arheološkog muzeja iz Sidneja koji su, uz dozvolu i blagoslov crkve, izvršili istraživanja neposredno uz sam hram, ali i u samom hramu, kako bi konačno stavili tačku na ta nagađanja šta se nalazi ispod hrama. Time smo demantovali različite tvrdnje i nagađanja te dokazali da se crkva Sv. Joakima i Ane direktno nastavlja na nekadašnji grčki mauzolej – kaže Veselinović.

S obzirom na arheološku privlačnost Bribirske glavice i njenu nesvakidašnju prirodnu lepotu, očekuje se i porast broja turista koji bi se baš na ovom mestu, kao retko gde mogli dotaći minulih vekova.

– Iskopavanja u hramu i ispod njega počela su pre dve godine. Najveći deo posla u unutrašnjosti urađen je u tom periodu, kada je podignut i kompletan pod na dubini preko tri metra, kako bi se ustanovila arhitektura donjih objekata. Radovi još uvek traju i u planu je da se, u dogovoru sa našom crkvom, taj prostor prilagodi i za neke komercijalne svrhe gde računamo na veći dolazak turista koji žele videti te arheološke slojeve i upoznati civilizacije koje se iz istih mogu iščitati, te ih prezentovati na adekvatan način – objašnjava Veselinović.

Bribirska glavica, bez ikakve sumnje, pripada istočnoj hrišćanskoj tradiciji, o čemu najbolje svedoče arheološki i arhitektonski tragovi, koji nas vode ka istočnom stilu gradnje, a podatak da je ovo podričje bilo pod jurisdikcijom carigradskog patrijarha nepogrešivo oslikava ovo područje kao deo istočne hrišćanske civilizacije.

Bogato i veliko pravoslavno groblje koje se nalazi neposredno uz hram Svetih Joakima i Ane nesumnjivo govori da su Srbi na Bribirskoj glavici i pripadajućim joj selima prisutni najmanje pet vekova.

Postojbina Mandušića Vuka

Osim dubokih veza Bribirske glavice i manastira Krka koje su istoriografiji dobro poznate, postojala je takođe i spona manastira Dragovića sa Bribirskom glavicom.

Zbog straha od turskih vlasti, njihovog terora i odmazdi, monasi manastira Dragovića obnovili su na Bribirskoj glavici hram Svetog Jovana Krstitelja i na ovom dalmatinskom području nastavili tokom sedamnaestog veka svoj monaški život, obogaćujući svojim duhovnim radom život na Bribirskoj glavici, na kojoj su se tada, još intenzivnije, okupljali ondašnji pravoslavni Srbi.

– Znamo za taj istorijski period u kojem su se često pomerale granice između turske imperije i mletačke republike, zavisno od dogovora, sporazuma ili vojne nadmoći. Početkom sedamnaestog veka monasi manastira Dragović ponovo su se našli u turskoj carevini, a ne želeći ponovo doživeti iskustva koja su imali ranije, prelaze na prostor Mletačke republike. Mletačke vlasti im dozvoljavaju da nasele područje Bribirske glavice i, kako stoji u toj dozvoli, staru grčku crkvu Sv. Jovana Krstitelja, ponovo obnove i prilagode potrebama svojih bogosluženja. Kako znamo i način monaškog života, pretpostavlja se da su tu bili i pomoćni objekti u vidu konaka, kapele, što opet potvrđuje da je na ovom mestu postojao i pravoslavni manastir i monaštvo – potvrđuje otac Đorđe.

Ličnost Nikodima Busovića, koji je pravoslavnom crkvom u Dalmaciji upravljao od 1693. do 1707. godine, posebno je vezana za Bribirsku glavicu. Jedno vreme, tokom episkopske vlasti Nikodima Busovića, crkvom u Dalmaciji upravljalo se upravo sa Bribirske glavice.

– I danas u narodu postoji priča o Busovićovoj kuli koju nam je, danas, teško locirati. Kula ne kao kula, već kao kuća u kojoj je živeo. Tamo gde je bio episkop, bila je i crkvena uprava, što nam direktno ukazuje da je jedno vreme stolovao baš na Bribiru.

Prema popisu iz 1991. godine u Bribiru su Srbi bili apsolutna većina, bilo ih je 94 odsto. I ostala sela podno Bribirske glavice naseljena su srpskim stanovništvom, kojih je nakon poslednjeg rata znatno manje.

Hram Svetih Joakima i Ane deo je jedinstvenog arheološkog kompleksa na Bribirskoj glavici, a cilj pravoslavnih u Dalmaciji jeste da sačuva ovu svetinju i da je što pre osposobi za bogosluženja. Pored hrama Svetih Jaokima i Ane nalazi se i zvonik, koji je sagrađen znatno kasnije.

U neposrednoj blizini Bribirske glavice rođen je nadaleko čuveni srpski uskočki vojvoda iz 17. veka, Vuk Mandušić koji se proslavio svojim čojstvom i junaštvom, a koga u Gorskom vijencu opisuje i Petar Petrović Njegoš, rekavši ono čuveno, „U rukama Mandušića Vuka, svaka puška biće ubojita“.

Mandušić je ratovao u službi Mletačke republike protiv Turaka, a u mletačkim izvorima pominje se kao Morlak – Vlah, kako su tada Mlečani nazivali Srbe. Sa svojim četama prodirao je na tursku teritoriju. Poginuo je 1648. godine u Dalmaciji, nedaleko od mesta rođenja.

Turistički potencijal Bribirske glavice je ogroman, a s obzirom da su na ovom mestu duboko utkane tekovine i pravoslavnih i rimokatolika, Srba i Hrvata, ovo mesto moglo bi postati istinski most iskrene saradnje dva naroda i dve vere. 

Potrebno je, za afirmaciju ovoga mesta, učiniti još mnogo toga. Pravoslavnima van Dalmacije malo je poznato kakvo duhovno i nacionalno blago krije ovo čarobno mesto, koje sve posetioce svojom atraktivnošću i istorijskim utemeljenjem ostavlja bez daha. S obzirom na potencijal koji poseduje, Bribirska glavica ni u jednom vremenu nije imala status kakav zaslužuje.

Bribirska glavica krije još mnoge tajne. Pored hramova Svetih Joakima i Ane i Svetog Jovana, o čijem postojanju svedoče brojni istorijski podaci, prema predanju postojao je još jedan pravoslavni hram – dvorska kapela kraljice Jelene.

U vremenu ispred nas stoji nada da će prostor Bribirske glavice dobiti mesto kakvo zaslužuje na duhovnim i turističkim mapama, jer ovaj skriveni biser sve posetioce ostavlja bez daha.