Kanjane – nemi svedok nekadašnjeg života

Selo Kanjane, mesto u sastavu grada Drniša, još jedno je od sela u severnoj Dalmaciji o čijoj istoriji, ako vas put do istog nanese, danas više nema ko da posvedoči. Od nekadašnjih stanovnika Kanjana, tokom čitave godine u selu živi tek jedna vremešna starica. Izuzetak sumornoj svakodnevici samo je jedan dan u godini, praznik Svete Petke, kada se na hramovnoj slavi okupi na stotine ljudi.

Bilo je tako i ove godine u Kanjanima. Na veliki praznik Svetu Petku kojoj je u Dalmaciji posvećeno još nekoliko pravoslavnih bogomolja, neasfaltiranim putem do seoske crkve slivale su se kolone automobila. Ni radni dan, ni kiša koja je od prethodnog dana neprestano padala nisu omeli brojne Kanjančane, ali i veliki broj vernika iz okolnih mesta, da pođu put kanjanske svetinje kako bi se poklonili Svetoj Petki.

- Koliko god kiša padala, prestaće kad se dođe crkvi i počne liturgija. Tako bude svake godine – usputno reče jedna od žena koju sretosmo na putu do crkvene porte.

Tako i bi. Tek što je služba u hramu počela kiša je posustala, a slabi zraci sunca ipak pronađoše svoj put između gustih oblaka. U crkvi prepunoj pristiglog naroda, sve je odisalo blagoslovom, a svi pogledi usmereni na okićenu ikonu svetiteljke kojoj se, u ovom selu, molitve uznose vekovima unazad.

O samom seoskom hramu i kapeli u groblju posvećenim Svetoj Petki mnogi ne znaju previše, ali se zna da upravo na ovo mesto sa razlogom dolazi veliki broj vernika, zavetno ili sa čvrstom verom u čuda koja su samo Svetima u Gospodu moguća. Dostupni istorijski zapisi svedoče da je nova crkva u Kanjanima izgrađena 1888. godine, iako postoje indicije da je prvobitni hram u selu sagrađen 1782. godine. Ono što se pouzdano zna jeste da je i ovaj dalmatinski hram izgrađen trudom i pregalaštvom čuvenog episkopa dalmatinskog Stefana Kneževića, tokom čije episkopske službe je sagrađeno oko trideset pravoslavnih hramova i parohijskih domova u Dalmaciji.

Kanjanska crkva posebna je i po tome što su Svetoj Paraskevi, kao zavetnoj crkvi, oduvek dolazili i pravoslavni i katolici, posebno ženski živalj tražeći utehu, isceljenje i spas. Svedok tome u prošlosti bila je i kolekcija od nekoliko desetina tkanih pregača, ali i velika količina nakita na ikoni svetiteljke, koje su darivale zavetne žene.

Crkvena zvona na ovom hramu, koji se ujedno ubraja i među veće pravoslavne crkve u Eparhiji dalmatinskoj, izlivena su 1789. i 1936. godine. Prema podacima dostupnim iz šematizma SPC iz 1827. godine, Kanjane su bile parohija, sa pretpostavkom da je tako bilo i u vreme izgradnje prvog hrama, koja je pored sela obuhvatala i sela Biočić, Miočić, Kadinu Glavicu i Parčić.

Do brojnih podataka, kao i činjenica o životu nekadašnjeg stanovništva, samom selu, u Kanjanima se danas teško može pričati. U selu u kojem je do poslednjeg rata živelo oko 213 stanovnika, gde su pravoslavni Srbi činili nešto više od devedeset procenata od ukupnog življa, danas živi samo jedna vremešna starica koja već gazi devetu deceniju života. Taj dan je u hramu nismo sreli, jer breme godina sve teže nosi na svojim plećima.

Po rečima nadležnog sveštenika Milana Radusina, njegovim dolaskom na parohiju pre osam godina u Kanjanima je bilo nešto manje od desetak povratnika.

- Vremenom su ljudi umirali, kuće se zatvarale a niko od mlađih generacija se nije više vratio. Poslednjih godina kuće se obnavljaju, osviću nove građevine, ali ne i nove generacije Kanjančana sa odlukom o trajnom povratku. Do većine podataka, upravo na taj dan hramovne Slave, došli smo zahvaljujući Strahilu Guševcu na kojeg su nas uputili njegovi sumeštani pristigli iz Srbije. O posvećenosti i ljubavi Strahilovoj prema Kanjanima govori i činjenica da je upravo on inicijator i osnivač „Zavičajnog udruženja Kanjane“ koje okuplja potomke nekadašnjih Kanjančana, nove generacije, sa željom da se očuva uspomena na život, narod i običaje ovoga sela. Podaci koje je podelio sa nama više nam govore o istoriji i postojanju sela nego što nam to danas, bilo ko, sa sigurnošću može ispričati – kaže otac Milan.

Burna, neizvesna i stradalna istorija sela

Polje pod imenom Kanjane pominje se pet puta u dokumentima nastalim u periodu od 1345. do 1379. godine. Po nekim pretpostavkama smatra se da je ovo polje nekada bilo deo današnjeg Petrova polja, ili se čak čitavo Petrovo polje zvalo Polje Kanjane.

- Prvi pouzdani pisani tragovi o samom selu sreću se 1550. godine kada je selo bilo u sastavu Kliškog sandžaka i imalo je ukupno trideset i jedno domaćinstvo. Selo je pripadalo nahiji Petrovo polje. Više nahija je činilo kadiluk a sedište kadiluka bilo je u Kadinoj Glavici u kojoj nema evidentiranih domaćinstava. Po podacima iz 1574. i 1586. godine, Mezra Kanjane bila je u posedu Murat-begove porodice, odnosno njegovih sinova Ali-bega i Mehmed-bega Muradbegovića, a u posedu su imali vinograd, njivu, livadu, šumu… Kanjane su tokom svoje istorije delile sudbinu grada Drniša tako da su pod vlašću Turaka bile sve do Kandijskog rata kada su ga, na kratko, zauzeli Mlečani – svedoče podaci koje sa nama deli Strahil Guševac.

Zvono kanjanske crkve

Istorija i ovog sela, kao i ostalih u Dalmaciji, bila je burna, neizvesna i stradalna. Nakon godina pod vlašću Mletačke republike od 1683. do 1797. godine, vlast preuzimaju Austrijanci. Period od 1806. do 1813. godine ostao je zabeležen po vladavini Napoleona da bi nakon toga, ponovo, vlast bila u rukama Austrijanaca sve do dolaska Italijana. Najveći broj stanovnika u Kanjanima bio je u periodu oko 1953. godine, kada ih je u ovom selu živelo nešto više od pet stotina, a značajniji pad beleži se upravo od 1991.godine nakon koje je, slobodno se može reći, ovo selo ostalo gotovo potpuno pusto.

- Migracije stanovnika Kanjana u predratno doba bile su usmerene uglavnom prema Beogradu i Splitu, gde su odlazile uglavnom mlađe generacije radi školovanja i zaposlenja. Ostatak stanovništva bio je zaposlen u Drnišu ili Siveriću, u manjoj meri i u Kninu. Poljoprivreda je bila dopunski izvor prihoda svakog domaćinstva. Obradive površine najvećim delom bile su pod kukuruzom, pšenicom i vinovom lozom. Gotovo svako domaćinstvo imalo je svoj vinograd. Gajila se i stoka, najviše krave, svinje i živina, dok su ovce i koze bile slabije zastupljene. Svoje proizvode stanovnici Kanjana prerađivali su u prehrambene artikle specifične za ovaj kraj, kao što su pršut, panceta, pečenica, vino i rakija, ali i čuveni kruh ispod peke. Klima je pogodna i za uzgoj različitih sorti voća, pa je nekada u gotovo svakom dvorištu bilo stablo smokve, barakokule, trešnje ili neke druge vinogradarske voćke – donosi nam Strahil još informacija o svojim Kanjanima.

Ostao samo cvrkut ptica i poneki ljudski glas

Električna energija u selo je uvedena 1966. godine, dok je vodovodna mreža izgrađena 1988. godine. Kanjane su tada imale ono što pojedina dalmatinska sela ni danas nemaju. Dok vodovod nije stigao, stanovništvo se pitkom vodom snabdevalo sa nekog od tri postojeća seoska izvora; Orovača, Banovača i Točak. Jedan od puteva ispod sela asfaltiran je 1984. godine, dok se u selo može doći iz tri pravca, što se u dalmatinskim uslovima seoske infrastrukture smatra odličnom povezanošću sa okolnim mestima.

- U blizini sela, kroz Petrovo polje, protiče i reka Čikola koja je zimi, nakon obilnih padavina, bogata vodom. Tokom leta je stanje drugačije, zbog velikih suša karakterističnih za ove krajeve, voda ostaje samo u najdubljim delovima rečnog korita – pojašnjava nam Guševac.

Kanjani Kapela Sv. Paraskeve nekada

Danas je polje pusto, neki od puteva narušeni zubom vremena i vremenskim prilikama, a u ovom selu smeštenom podno južnog ruba planine Svilaje izuzev cvrkuta ptica retko se može čuti neki glas. Praznik Svete Petke, kao što na početku napomenusmo, retka je prilika da se na jednom mestu okupi veliki broj ljudi svih generacija. U novom parohijskom domu pored hrama, podignutom na mestu starog iz 1868.godine, makar taj dan oseti se život. Za zajedničkom trpezom tada se okupe oni koje starosni vek sputava da dolaze češće, ali i one mlađe generacije kojima ostaje u amanet da nastave tradiciju okupljanja, dolazaka, čuvanja i prenošenja uspomena na nekadašnji život, tradiciju i običaje Kanjana i Kanjančana.

- Sto godina nakon što je u selu sagrađen parohijski dom, dakle 1968. godine u gradu Farel, u Pensilvaniji, formiran je Akcioni odbor za izgradnju novog parohijskog doma. Taj odbor činili su Kanjančani koji su pred kraj Drugog svetskog rata odselili u Sjedinjene američke države. Prikupljenim sredstvima parohijski dom je završen 1971. godine. Zahvaljujući ljudima koje su ratni vihor i život u nedavnoj prošlosti ponovo rasuli na sve strane sveta, danas imamo „Zavičajno udruženje Kanjane“ čija je misija da pomogne očuvanje našeg seoskog hrama, selo, ali i da nastoji te ljude držati okupljenima, ako ne na jednom mestu a onda bar sa istim ciljem – saznajemo od inicijatora i osnivača pomenutog udruženja.

Koliko ih je trenutno okupljenih u toj zajedničkoj ideji, nismo pitali. Ono što je taj dan u Kanjanima bilo primetno jeste da je svako od njih dao svoj doprinos da, iz ovog pustog sela, niko ne ode, a da nije domaćinski počašćen i ugošćen.

Uzevši u obzir navedene činjenice, možda je suvišno dodati kako u Kanjanima danas nema prostora za priču o trgovini ili seoskoj školi iako je, u vremenima prošlim, ovo selo bilo jedinstveno i po tome što je jedino, u Drniškoj opštini, imalo po jednu školu na oba kraja sela. Ali tada je bilo i  pravoslavnih Vudragovića, Vujića, Vukovića, Guševaca, Kolara, Lađevića, Manojlovića, Raketića, Tatića, Čolovića, Šolića, Šormaza, Miodraga, Gračanina, Kovačevića  i rimokatolika Vulića i Pučića, dok danas samo jedan hram i jedna starica svedoče o životu tog vremena i sela.

*Ovaj tekst je nastao u sklopu projekta „Tu gdje živimo“ koji je podržao Fond za poticanje pluralizma i raznovrsnosti elektroničkih medija Agencije za elektroničke medije.