Knin: Hramovi Svetog velikomučenika Georgija i Pokrova presvete Bogorodice

Na mestu zvanom Sinobadova Glavica u Kninskom Polju koje je danas sastavni deo grada Knina od 1456. godine, sasvim sigurno, postoji pomen o pravoslavnom hramu Svetog Georgija koji je podignut blagoslovom zetskog mitropolita Josifa.

Crkva Svetog Đorđa smeštena je neposredno ispod najviše tačke Sinobadove Glavice tako da zvonikom nadvisuje severni deo Knina.

Nije poznato kako je crkva izgledala u vreme nastanka, a tokom svog postojanja je nekoliko puta rušena da bi kasnije bila popravljana i dograđivana. S obzirom na taj podatak u arhitektonskom pogledu ona predstavlja slojevitu građevinu.

- Crkva Svetog Georgija na Sinobadovoj Glavici podignuta je blagoslovom zetskog mitropolita Josifa 1468. godine. Hram je jednobrodna građevina. Ako Bog da, u ovoj godini koja je pred nama, mi ćemo proslaviti za nas veoma značajni jubilej- 550 godina ovog svetog hrama. Ovde je živeo jedan čovek, hrišćanin, borac za svoju veru pravoslavnu i svoje otačastvo,Jovan Sinobad čiji se grob danas nalazi u samom hramu. Pretpostavlja se da je njegov grob bio van crkve koja je u tom periodu bila manja, ali kako se vremenom širila zbog porasta broja vernika, njegov grob našao se u unutrašnjosti crkve, a potomci Jovanovi o tome su ostavili zapis koji mi i danas vidimo. Sinobadi su bili plemićka porodica koja je tu titulu dobila od Mlečana za velike zasluge koje su dali u oslobođenju od Turaka - objašnjava jedan od trojice kninskih sveštenika Savo Majstorović.

Hram Svetog Georgija je jednobrodna građevina sa dubokom polukružnom apsidom na istoku. Ne isključuje se ni mogućnost da je na mestu sadašnjeg hrama i pre 1468. godine postojao pravoslavni hram.

Sačuvano je malo podataka iz ranijeg doba

Hram Svetog Georgija prvobitno je imao zvonik na preslicu koji je 1938. godine zamenjen novim zvonikom. Ikonostas ovoga hrama veoma je bogat, a sve ikone su veštim kujundžijskim rukama okovane srebrnim limovima.

- Ovde je pre pomenute godine svakako postojala hrišćanska svetinja, ali više znamo o hramu koji datira već pet i po vekova. Malo imamo svedočanstava i zapisanih dokumenata iz ranijeg doba jer, nažalost, ništa nije sačuvano. Kao što smo rekli, hram je u početku bio manjih dimenzija a potom je vremenom proširivan. Prvobitno izdanje nije imalo zvonik već preslicu. Tridesetih godina prošlog veka, preciznije 1938. godine, za vreme Kraljevine SHS, napravljen je ovaj današnji zvonik. Hram ima i dosta svojih starina, starih knjiga, crkvenih utvara, razvijen i bogat ikonostas. Ikone potiču iz druge polovine 18. veka, a prestone ikone su okovane početkom 20. veka, 1905. godine kada je i sam hram bolje snabdeven. Iz tog perioda imamo i polijelej, kandila i još par ikona- pojašnjava otac Savo.

Uz parohijski hram nalazi se i bratska kuća u kojoj je od 1761. do 1763. godine učiteljevao Dositej Obradović učeći ondašnju srpsku decu pismenosti.

Groblje oko hrama Svetog Georgija veoma je bogato starim i raskošnim spomenicima, a na ovom groblju sahranjivani su pripadnici starih kninskih porodica, zaslužni građani, narodni tribuni, sveštenici i dobročinitelji, među kojima posebno valja istaći Jovana Popovića Sundečića.

- Objekat koji se nalazi pored hrama je, kako se to ovde u Dalmaciji naziva, bratska kuća koja je u jednom periodu bila Dositejeva škola. Ovde je učio kninsku decu pismenosti i osnovama svoga jezika. U spomen na to vreme imamo i spomen-ploču koja se nalazi na zidu kuće, iako je dobro poznato da je Dositej boravio u ovim krajevima Dalmacije, ne samo pri ovoj crkvi već i u Plavnu, Golubiću, Orliću. Njegovo prvo odredište, dolaskom u Dalmaciju bio je manastir Krupa odakle ga je tadašnji iguman krupski uputio da obiđe ovaj sveti hram u kninskom polju. Na groblju pored hrama sahranjivane su brojne znamenite ličnosti, sveštenik Mirko Sinobad, sveštenička porodica Novaković koja je dala dosta sveštenika, ugledni prota Jovan Sunajko i veliki narodni dobrotvor i priložnik Jovo Popović – Sundečić – kaže otac Savo.

„Mi svo ovde na svome i trudimo se da opstanemo!“

Hram Svetog Georgija bio je i ostao čuvar nacionalnog i verskog identiteta kninskih pravoslavnih Srba. Tako je bilo u prošlosti, a tako je i danas.

- Nekada je ovde bilo zaista dosta stanovništva, a danas je situacija takva da hram Svetog velikomučenika Georgija ima tri stotine domaćinstava ovde u Kninu. Situacija je slična kao u ostatku Dalmacije, imamo dosta starijeg stanovništva, ali u samom Kninu nešto je veća koncetracija vernika, imamo i mlađeg stanovništva i dece u kninskim školama.U dve osnovne škole, ali i u srednjoj, održava se veronauka koju, sveukupno, pohađa oko tri stotine đaka. Mi svo ovde na svome i trudimo se da opstanemo i kao što svedoči veliki vizantijski car, istoričar Konstantin Porfirogenit mi ova područja ne naseljavamo u 14. ili 15. veku, nego znatno ranije u prilog čemu idu naše crkve i manastiri. Naši ljudi čuvaju svoje svetinje, obnavljaju ih i tako najbolje svedoče i svoju veru pravoslavnu. I ovaj hram, zajedno sa bratskom kućom je obnovljen i ukrašen, i na taj način se trudimo da unapredimo crkveni i duhovni život na našoj parohiji - zaključuje otac Savo.

Hram pokrova presvete Bogorodice predstavlja vrhunac karijere Dragomira Tadića

Nakon što je padom Mletačke Republike grad Knin prešao u francuske ruke, grad se počeo širiti prema kninskoj tvrđavi i reci Krki. Zalaganjem velikog vladike Stefana Kneževića u užem gradskom centru podignut je novi pravoslavni hram posvećen pokrovu presvete Bogorodice koji je ovaj arhijerej i osveštao 1866. godine. Hram pokrova presvete Bogorodice po nacrtima inženjera Lukinija izgrađen je u neovizantijskom stilu i za pravoslavne crkve neuobičajenim neogotičkim zvonikom na pročelju. Hram je u potpunosti stradao u savezničkom bombardovanju tokom Drugog svetskog rata 1944. godine.

Ležeći u prahu i pepelu punih dvadeset godina, ovaj sveti hram pozivao je pravoslavne Kninjane na obnovu. Njegova izgradnja, u vreme kada nije bilo lako biti pravoslavni Srbin, trajala je punih sedam godina. Građen je prema projektu arhitekte uz Beograda Dragomira Tadić koji je i rukovodio izgradnjom. Ovaj hram, koji i danas dominirao kninskim gradskim središtem, predstavlja vrhunac Tadićevog arhitektonskog stvaralaštva i služi na ponos svim građanima grada Knina. Hram je svečano osveštan 19. septembra 1971. godine, a osveštali su ga episkopi: Raško-prizrenski Pavle, potonji patrijarh srpski, episkop dalmatinski Stefan i episkop slavonski Emilijan.

- Od 1944. godine ovde su postojali samo temelji hrama. Voljom Božijom i zahvaljujući donacijama i prilozima vernog naroda, uprkos vlastima koje nisu bile naklonjene, hram je sagrađen i od tada služi na ponos kninskim pravoslavnim Srbima. Dva kamena temeljca ovde ugrađena, doneta su sa dve različite strane, jedan sa ostrva Visa gde je postojao pravoslavni hram koji je kasnije srušen, a drugi iz Kruševca - objašnjava starešina hrama Pokrova Presvete Bogorodice sveštenik Vladimir Vukosavljević.

Ikonostas kninskog hrama od kamena izradio je Ljubo Stojiljković iz Bele Vode, a ikone i okove oko ikona na na ikonostasu hrama pokrova presvete Bogorodice izradio je čuveni umetnik Vojislav Bilbija. Hram pokrova presvete Bogorodice kroz istoriju je predstavljao utočište kninskim Srbima, budio duhovnu snagu da se nadvladaju sva životna iskušenja.

- Ikonostas koji vidimo u hramu, odnosno ikone, radio je protojerej Vojislav Bilbija rodom iz Drvara. Sam ikonostas urađen je od kamena, a ikone su od srebra i specifične su ikone Svetih apostola koje podsećaju na likove dalmatinskih ljudi, naroda koji je živeo ovde - kaže otac Vlado.

Pravoslavna zajednica u Kninu danas je malobrojna, ali iako naizgled slaba, marginalizovana i malobrojna ona predstavlja istinitost reči Hristovih, koji je rekao: „Gde su dva ili tri sabrani u Ime Moje, onde sam i Ja među njima“.