Nacionalni simboli Srba u Hrvatskoj

Prošle godine u Srbiji i Republici Srpskoj 15. septembar proglašen je za Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave. Srbi u današnjoj Hrvatskoj takođe imaju svoje nacionalne simbole od kojih je zastava najprepoznatljiviji simbol.

Simboli jednog naroda i države su, između ostalog, njihovi zastava, grb i himna. Na prostoru Balkana, odnosno bivše Jugoslavije, gde su se države stvarale i umirale kao na pokretnoj traci, imali smo u 20. veku više desetina različitih simbola i to ako krenemo od Austrougarske monarhije i njene unutrašnje podele, zatim Kraljevine Srbije, preko Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, potonje Jugoslavije, zatim socijalističke SFRJ pa sve do država nastalih raspadom ove poslednje početkom 90-ih godina prošlog veka.

Simboli kroz istoriju

Modifikacije sa simbolima krenule su već 1918. godine, završetkom Prvog svetskog rata i stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Tada se prvi put u upotrebu stavlja jugoslovenska trobojka (plavo, belo, crveno), na dvoglavog orla pored srpskog krsta i ocila stavljaju se hrvatski i slovenački grb, a himna kojoj temelj čini „Bože pravde“ dobija i stihove „Lijepe naše“, te „Naprej zastave“.

Socijalističa Jugoslavija po ovom pitanju nije bila ništa bolja. Trobojku preuzima od Kraljevine, himnu „Hej Sloveni“ od Slovaka, a crvenu zvezdu petokraku od komunističke internacionale. Imala je Jugoslavija i svoj stilizovan grb, baš kao i sve republike čiji su grbovi nastali iz spoja tradicionalnog i novog doba. Tako je grb SR Srbije zadržao ocila, ali mu je izbačen krst (u skladu sa novom ideologijom), dok je hrvatska šahovnica neodoljivo podsećala na onu iz vremena NDH.

Međutim, početkom devedesetih godina sve se menja. Nastaju nove države i priznate i nepriznate i one koje će se s vremenom utopiti u nove federacije i entitete. Simbole sada već bivše države, baš kao i samo ime, najduže su zadržali Srbi. Oni su državnu zajednicu sa Crnom Gorom i dalje zvali Jugoslavija, trobojka je i dalje bila plavo-belo-crvena, a himna „Hej Sloveni“. Tek raspadom ove zajednice država Srbija vraća svoje stare i istorijske simbole: nešto malo prerađen grb Kraljevine Srbije, zastavu crveno-plavo-belu i izmenjenu himnu „Bože pravde“ (bez pominjanja kralja).

Od naroda do manjine

Turbulentne devedesete dovele su do promena po ovom pitanju i kod Srba u Hrvatskoj. Iako su bili konstitutivan narod u SR Hrvatskoj Srbi tada nisu imali svoje posebne nacionalne simbole jer to nije bilo u duhu tog vremena, a verovatno i tadašnje srpske komunističke vođe nisu htele nekog da uvrede, dok u grbu SR Hrvatske nije bilo ni jednog heraldičkog znaka kojim bi se moglo naslutiti da su Srbi ovde konstitutivan narod.

Nakon osamostaljenja Hrvatske, hrvatski Sabor donosi odluku i o državnim simbolima. Za himnu se uzima „Lijepa naša“, zastava je crveno-belo-plava, a grb je istorijska šahovnica kojoj je dodana kruna sa pet regionalnih grbova. U to vreme i Srbi stvaraju svoje simbole koje će koristiti u ratu i imenovati za simbole nepriznate Republike Srpske Krajine.

Završetkom rata i mirnom reintegracijom Srbi u Hrvatskoj se nalaze u novoj ulozi. Iz konstitutivnog naroda pretvoreni su u nacionalnu manjinu, a kao takvi dobili su prava i na korištenje svojih nacionalnih simbola. U to vreme stvara se na istoku Zajedničko veće opština, institucija utemeljena na osnovu mirovnog Erdutskog sporazuma.

Da se ne bi razlikovali od ostalih nacionalnih manjina, ali i da bi zadržali svoj istorijski kontinuitet i identitet na ovim prostorima, Srbi posežu za stvaranjem svojih nacionalnih simbola. Upravo Zajedničko veće opština, sa tadašnjim predsednikom Milošem Vojnovićem, još 14. novembra 1997. godine, na osnovu svog Statuta donosi odluku o grbu, zastavi i himni.

- Među prvim koracima Zajedničkog veća opština jeste ustanovljavanje obeležja sa kojima nastupa srpska etnička zajednica kao znakom svog nacionalnog i kulturnog raspoznavanja. Na njih srpski pripadnici imaju pravo po osnovnim međunarodnim i hrvatskim konvencijama, na način koji je propisan. Radi se pre svega o grbu, zastavi i svečanoj pesmi. Oni su regulisani posebnom Odlukom koju, s obzirom na pionirske korake srpske zajednice u novim uslovima, objavljujem u celini. Pridržavanje dogovorenih pravila je jedan od prvih uslova za opstanak srpske etničke skupine i za njen ugled kao i ugled obeležja koja su usvojena da bi je predstavljala - stoji između ostalog u saopštenju iz tog vremena koje je potpisao Miloš Vojnović.

U toj odluci pored opštih odredbi daju se i opis grba, zastave i himne srpske nacionalne zajednice. Upravo će takav opis ovih simbola ući i u sve Statute Zajedničkog veća opština od te 1997. godine do poslednjeg usvojenog 2016. godine.

Sa druge strane, u Statutu Srpskog narodnog veća koje je osnovano iste 1997. godine, od nacionalnih simbola pominju se samo zastava i himna, dok izgled grba još uvek nije usaglašen. Tako imamo situaciju da se grb Srba u Hrvatskoj koristi tek u retkim prilikama (nalazi se u pojedinim opštinama na istoku).

Izgled ovog grba opisan je i u Statutu Zajedničkog veća opština, a u upotrebi je od konstituisanja ove srpske institucije, baš kao zastava i himna. Grb srpske nacionalne zajednice je u obliku plašta purpurne boje, oivičen bordurom boje starog zlata, natkriljen mitrom, takođe boje starog zlata. Plašt pada slobodno sa narameničnih delova u bogatim naborima. Postava plašta je tamno plave boje, a na njenom središnjem delu se nalazi srebrno beli dvoglavi orao u uzletu, sa raširenim krilima, zlatnih kljunova i kandži. Na grudima orla je štit zagasito crvene boje podeljen na četiri simetrična polja pomoću belog krsta i četiri ocila bele boje. Propozicija visine grba u odnosu na širinu je 3:2.

Zvanični grb Srba u Hrvatskoj koji se retko koristi

Ako pogledamo druge nacionalne manjine uvidećemo da one bez problema kao svoje nacionalne simbole zapravo koriste zvanične simbole svoje matične države. Kod srpske zajednice je situacija nešto drugačija jer u vreme odlučivanja kako će izgledati simboli Srbi faktički i nisu imali matičnu državu, odnosno ona je svoju državnost utopila u tada SR Jugoslaviju. Srbija je tih godina kao sastavni deo ove državne zajednice imala svoju zastavu (koju i danas koristi), ali njen zvanični grb bio je onaj još iz perioda SFRJ i iz tog razloga moralo se prići rešavanju izgleda grba srpske zajednice u Hrvatskoj.

Zakonske odredbe

Simboli jedne nacionalne manjine, pa tako i srpske, smeju se isticati ili izvoditi u skladu sa Ustavnim zakonom o pravima nacionalnih manjina. Odredbom člana 14. stav 1. Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina propisani su slobodna upotreba znamenja i simbola nacionalnih manjina i obeležavanje praznika nacionalnih manjina. Nadalje, odredbama stava 2. istog člana propisano je da nacionalne manjine, uz službenu upotrebu znamenja i simbola Republike Hrvatske, mogu isticati svoje odgovarajuće znamenje i simbole, a kada se izvodi himna i/ili svečana pesma nacionalne manjine, obavezno se pre nje izvodi himna Republike Hrvatske. Jedinice lokalne i područne (regionalne) samouprave dužne su statutom propisati službenu upotrebu i način korišćenja zastave i simbola nacionalnih manjina.

S obzirom da se nacionalni simboli srpske nacionalne manjine (za razliku od drugih nacionalnih manjina) razlikuju od simbola matične države, svako ko koristi u slobodnoj upotrebi zvaničnu zastavu i grb Republike Srbije po zakonu biće kažnjen i sankcionisan. Ovo se ne odnosi samo na upotrebu simbola Srbije nego i na upotrebu simbola i drugih država, s tim što niko ne treba misliti da će isto biti tretiran ukoliko istakne zastavu Srbije ili npr. zastavu SAD-a, Nemačke ili Rusije.

U članu 26. Zakona o prekršajima protiv javnog reda i mira propisano je da će se za prekršaj kazniti novčanom kaznom ko istakne zastave strane države bez opšteg poziva društveno-političke organizacije ili bez odobrenja organa uprave nadležnog za unutrašnje poslove. Iz navedenog propisa proizlazi da je, za isticanje strane zastave na teritoriji Republike Hrvatske, potrebno ishoditi odobrenje tela uprave nadležnog za unutrašnje poslove, a da se isticanjem strane zastave bez odobrenja navedenog tela ostvaruju obeležja ranije navedenog prekršaja.

Simboli Srpske pravoslavne crkve

Manastir Oćestovo

Srpska nacionalna zajednica u Hrvatskoj svoje nacionalne simbole bez ikakvih ograničenja sme isticati i na verskim objektima, odnosno pravoslavnim hramovima. Ni po ovom pitanju ne postoji jedinstvena praksa jer se isticanje srpske trobojke sa krstom i ocilima češće može videti npr. u Eparhiji dalmatinskoj nego u nekim drugim eparhijama Srpske pravoslavne crkve koje se nalaze na teritoriji Republike Hrvatske.

U članu 3. i 4. Ustava SPC navode se zvanična obeležja pomesne Crkve, a to su grb i zastava, te službeni jezik i pismo. Zastava Srpske pravoslavne crkve je trobojka: crveno-plavo-belo, sa zlatnim krstom i ocilima.

Simboli jednog naroda su od izuzetnog značaja sa očuvanje njegovog identiteta, ali i kulturnog i istorijskog kontinuiteta na određenom prostoru. Od Vojne Krajine preko Austrougarske monarhije do današnjih dana, Srbi su težili za ostvarenjem svojih nacionalnih prava. Kao rezultat toga dobijali su različite privilegije, garancije i ustavom zagarantovana prava koja su potvrđivali na saborima i skupštinama.

Upravo su ti srpski simboli (koji su se menjali u različitim periodima) baš kao i srpski jezik i pismo, bili zabranjivani i potiskivani, pogotovo tokom 20. veka. Danas se oni upotrebljavaju i koriste uglavnom protokolarno, tek u retkim sredinama stoje svakodnevno istaknuti.