Ostaci nekadašnjeg manastira izronili iz jezera Peruča
Kameni zidovi starog pravoslavnog manastira Dragović iz 1395. godine, koji je polovinom prošlog veka potopljen zbog izgradnje hidroelekrane „izronili“ su ovih dana iz akumulacionog jezera Peruča zbog niskog vodostaja.
Kameni zidovi starog pravoslavnog manastira, decenijama skrivani od ljudskog pogleda, ovih su dana obasjani svetlošću dalmatinskog sunca izazvali veliku medijsku pažnju, ali pre svega pokazali da Gospod čuva svoje svetinje od ljudskih posrtanja, pa makar i u tamnim dubinama veštačkog jezera, na čijem se mestu pre samo nekoliko decenija uznosila molitva Bogu i gde su se pravoslavni Srbi rađali i umirali.
Kao tiho svedočanstvo nekadašnjeg života u potopljenom selu Koljane, u našim danima svedoči oltarska apsida nekadašnjeg manastirskog hrama, da nas podseti na bezumlje naših prethodnika, koji su radi „ekonomskog napretka“ zauvek prekinuli viševekovni život sela, manastira i ovdašnjih ljudi.
Prvobitni manastir Dragović sazidan je 1395.godine, neposredno posle kosovske bitke kada Srbi, bežeći pred Turcima naseljavaju ove krajeve Dalmacije. Od tog manastira danas su ostali samo temelji potopljeni u jezeru Peruča, koji se naziru tek povremeno leti kada se smanji nivo jezera. Iz perioda samog nastanka manastira nije ostalo mnogo pisanih podataka, ali se zna da je sazidan na levoj obali pored rečice Dragović po kojoj je, pretpostavlja se, dobio i ime. Kroz istoriju je dosta puta stradao, bio rušen, paljen i pljačkan pa je i dokumenata koji o tome svedoče ostalo jako malo.
- Manastir je, od samog nastanka, delio stradalnu sudbu naroda ovoga kraja, stradanje naroda pratilo je stradanje crkve i obrnuto. Dragović je bio jako bogat i jedno od njegovih najvećih stradanja u stvari je njegovo potapanje, zajedno sa svom zemljom ovdašnjeg stanovništva i manastirskom imovinom. Dovoljno je reći da je, u to vreme, bio jedan od najvećih u Dalmaciji, dok je danas skoro najmanji. Imao je u posedu svoje mlinice, ribnjake, radnike i zemlju, ali je bez svega toga ostao, baš kao i narod čije su kuće i čitava imanja potopljeni. Ono što treba istaći jeste da je narod ove vrličke i cetinske krajine, u ovim kršnim i šturim predelima, bio izrazito blagonaklon prema svojoj crkvi, a u prilog tome svedoči podatak da je manastiru tada poklonio čitavih pet stotina hektara zemlje, što je nezamislivo za kršnu Dalmaciju - priča otac Jovan, jedan od dvojice monaha koji danas žive u manastiru Dragović.
Prvi put izmešten u 17. veku
Nekoliko izvora koji su se nalazili uz rečicu Dragović, ugrožavali su postojanost prvobitnog manastira, zato je donešena odluka da se on izmesti malo istočnije na jednu padinu, te da se sazida veći sa većim konakom.To je završeno 1860.godine uz neke manje poteškoće. Manastir i nova crkva osvećeni su 20. avgusta 1867. godine i činilo se tada da će na tom mestu, zvanom „Vinogradi“ manastir i ostati.
Ipak, voljom gospodara ovoga sveta nije bilo tako. Komunističke vlasti u godinama nakon Drugog svetskog rata došle su na ideju da se zarad izgradnje veštačkog jezera potopi manastir Dragović, zajedno sa okolnim srpskim kućama i grobljima. Ideja je realizovana, oko 1.500 ljudi je raseljeno mahom u Srbiju, jezero je progutalo kuće i plodna zemljišta, manastir je potopljen, ali njegova istorija i njegov značaj nisu.
Zašto je manastir Dragović potopljen?
U prilog tome svedoče i današnje prilike kada su, značajnim povlačenjem nivoa vode u jezeru Peruča,osim oltarske apside, ponovo postali vidljivi i zidovi nekadašnjeg manastirskog konaka, čiji je jedan deo trenutno iznad vode, a drugi jasno vidljiv pod vodom. Stoga ne čudi što ostaci manastira Dragović izazivaju pažnju posetilaca, od kojih mnogi nisu pravoslavne vere, a koji baš kao i pravoslavni Srbi, bez reči posmatraju nesvakidašnji prizor, još uvek ne verujući u „opšti interes“ zbog kojeg je potopljeno selo, manastir i groblje.
-Tadašnje vlasti su odlučile da će od one divne, plodne zemlje biti isplativije napraviti akumulaciono jezero, a nizvodno od reke Cetine napraviti hidrocentralu za proizvodnju električne energije. Narod je to smatrao kao odluku napredne, progresivne države koja teži ka svetskim standardima, ali je to bilo teško prihvatiti onima čije su kuće i imanja bili dole i čiji su grobovi, tom odlukom, do današnjeg dana ostali ispod vode, kao i naš manastir. U čitavom vrličkom kraju nekada je živelo oko 16.000 stanovnika, dok u današnje vreme nema ni deset posto od tog broja - pojašnjava otac Jovan.
Poseta episkopa Nikodima
Episkop dalmatinski Nikodim, zajedno sa ocem Jovanom, posetio je manastir i staro groblje na drugom kraju jezera, čiji su ostaci još uvek odlično vidljivi, gde počivaju oni koji su čuvali i sačuvali pravoslavnu veru u ovom delu Dalmacije. Do groblja se može jedino čamcem, ali kameni krstovi ponovo izronili iz vode, odajući jasno vidljive ćirilične natpise, opet su podsetili na one koji tu decenijama počivaju zaboravljeni, one koji su nepravedno, reklo bi se, dva puta sahranjeni ali čiji zemni ostaci sada otvoreno pokazuju da istoriju i postojanje jednog naroda nikakva ovozemaljska vlast i sila ne mogu zatrti. Prizor dostojan suza, izazvao je u okupljenima naknadnu tugu i bol zbog bezumlja naših prethodnika, kojima nisu bili sveti ni hramovi ni groblja.
- Uprkos tome što je manastir Dragović tri puta menjao svoje mesto, molitva na dalmatinskom kamenu nikada nije utihnula, već nas, zahvaljujući našim svetinjama, i dalje spaja sa Gospodom koji, često od nas samih, čuva hramove i manastire koje su žuljevitim rukama gradili naši preci. Za svedočenje pravoslavne vere uvek je trebala žrtva. Istina je trebala biti iznad interesa, a takav životni obrazac u prošlosti je krasio i naše pretke. Za sve što negde potisnemo ili zaboravimo, nošeni svakodnevnim brigama, Gospod se uvek pobrine. Tome svedočimo i danas, kada svojim očima jasno možemo videti sve ono što o čemu smo slušali, ono što su nam ovdašnji ljudi pripovedali, a što je decenijama u nazad voda prekrivala. Mi se tim znakovima vraćamo istorijski unatrag, da svedočimo o postojanju i poreklu. To nas pokreće da se žrtvujemo u borbi za ono što predstavljamo – poručuje otac Jovan.
Manastir Dragović, pored Krupe i Krke, spada u red tri najznačajnija dalmatinska manastira. Nakon potapanja, izgrađen je novi manastir, na uzvišenju iznad jezera. Za vreme proteklog rata 1995.godine postojeći manastir je devastiran i opustošen i do renoviranja početkom dvehiljaditih, njegove prostorije su služile kao štala. Dragović je danas obnovljen, ikonopisan, pored njega je izgrađen manastirski konak, a liturgijski život u njemu služe dva monaha.
*Ovaj tekst je nastao u sklopu projekta „Tu gdje živimo“ koji je podržao Fond za poticanje pluralizma i raznovrsnosti elektroničkih medija Agencije za elektroničke medije.