Priča o porodici Dunđerski je priča o nastanku i propasti srpskog građanstva

U ispunjenoj sali Srpskog kulturnog centra u Vukovaru sinoć je predstavljena knjiga „Porodica Dunđerski – građanska kultura srpske Vojvodine”. Program je održan u okviru „Meseca Matice srpske”, novog programa SKC-a nastalog kao rezultat višegodišnje saradnje između ove dve kulturne institucije koja je na ovaj način podignuta na još viši nivo. Knjigu su vukovarskoj publici predstavili upravnica rukopisnog odeljenja Matice srpske prof. dr Zorica Hadžić, upravnica poslova Matice srpske Jelena Veselinov i urednik izdanja dr Milan Micić.

- Zbornik radova „Porodica Dunđerski – građanska kultura srpske Vojvodine” nastao je kao rezultat protokola o saradnji između Matice srpske i opštine Srbobran. Zajednička tačka do koje smo došli bilo je istraživanje o porodici Dunđerski i njenom značaju za srpsku nacionalnu istoriju i kulturu. Porodica Dunđerski je u svom trajanju obeležila skoro vek i po srpskog postojanja u Vojvodini, nekadašnjoj južnoj Ugarskoj, i bila je simbol srpskog građanstva. Kroz nju možemo da pratimo kako je to građanstvo nastajalo, kako se razvijalo i kako je na kraju i nestalo posle 1945. godine. Porodica Dunđerski je, dakle, simbol tog vremena i simbol građanstva koje je autohtono, koje je nastalo u okviru Habsburške monarhije i u sebi je spojilo sve ono što je deo srpskog indentiteta zajedno sa srednjoevropskom kulturom, načinom odevanja, razmišljanja, vrednovanja i poslovanja – rekao je dr Milan Micić nakon programa.

Priča o toj nekada velikoj i moćnoj porodici i danas zaokuplja pažnju istraživača, a sve češće ona se pominje i u filmskoj umetnosti. Međutim, i dalje se sve uglavnom svodi na priče anegdotskog sadržaja poput priče o ljubavi između Laze Kostića i Lenke Dunđerski ili o velikom materijalnom bogatstvu ove porodice.

- To nije bila samo porodica zemljoposednika i industrijalaca, nego je imala i ogroman društveni i kulturni uticaj. Delovala je na širokom planu kroz svoj humani rad i kulturu na raznim poljima i to je bila jedna porodica koja je menjala i sebe i prostor u kojem je trajala i živela, koja je 1919. godine imala 16 000 katastarskih jutara zemlje, četiri dvorca, dve fabrike piva, fabriku tepiha, porodica koja je između dva svetska rata uticala na formiranje Novosadskog sajma, koja je tokom 19. veka u Novom Sadu gradila pozorište i koja je naposletku doživela da se njena moć i društveni uticaj urušava. To urušavanje započelo je u vreme Kraljevine Jugoslavije tokom agrarne reforme, a svoj nestanak porodica je doživela u komunističkoj Jugoslaviji 1945. godine kada su joj tadašnje vlasti ne samo oduzeli svu imovinu već su ih proglasile i za narodne neprijatelje. Stoga, kako je rekao i predsednik opštine Srbobran Radivoje Debeljački, održavanje naučnih skupova i ovaj zbornik su jedan od načina da se ova generacija Srba izvini porodici Dunđerski za istorijsku nepravdu koja im je učinjena posle 1945. godine i da se poruši zid ćutanja o njoj – zaključio je dr Micić.

„Verujemo da ćemo uspeti da vratimo imovinu koja pripada zadužbini Bogdana Dunđerskog pod upravom Matice srpske"

O zadužbinarstvu i zadužbinama porodice Dunđerski kao i o zadužbinarstvu u Srba uopšte govorila je upravnica poslova Matice srpske Jelena Veselinov koja se u svom radu objavljenom u Zborniku bavila restitucijom imovine Bogdana Dunđerskog koja je nakon Drugog svetskog rata nacionalizovana.

- Kada je reč o zadužbini Bogdana Dunđerskog u pitanju su dvorac Fantast u Bečeju, zemlja oko 300 katastarskih jutara, dve kuće u samom Bečeju, kapela i pomoćni objekti koji se na imanju nalaze za čiji povraćaj smo 2012. podneli zahtev Agenciji za restituciju. Nakon upravnog postupka gde smo odbijeni, pokrenuli smo sudski postupak kojim je Upravni sud sve vratio na ponovni postupak jer je utvrđeno da postoji pravni kontinuitet između zadužbine kojoj je oduzeta imovina i nas koji tražimo njen povraćaj. Sada smo ponovo na početku i verujemo da ćemo uspeti da vratimo imovinu koja pripada zadužbini Bogdana Dunđerskog pod upravom Matice srpske – rekla je Jelena Veselinov.

Ljudi na različite načine i danas pomažu rad Matice srpske. To više nije na način da se osnivaju zadužbine kao posebna pravna lica kojima upravlja Matica srpska već je to darivanje određene imovine, koja nije samo u nekretninama ili novcu već to mogu biti i publikacije, rukopisi, umetničke slike, porodične biblioteke, ustupanje autorskih prava i razni drugi oblici pomoći.

Mesec Matice srpske u Vukovaru biće nastavljen 22. marta predstavljanjem knjige „Peter Handke ili pravda za čoveka i čovečnost”, a gosti će ponovo biti Dragan Stanić i Selimir Radulović kao i predsednica Omladinskog odbora Matice srpske Jelena Marićević Balać.