Svaka vlast nametala je Baranji svoj identitet

Zanimljivo istorijsko predavanje održano je u Belom Manastiru na temu promena imena baranjskih naselja 1922. godine.

Nikola Milojević 05.12.2023.
Aleksandar Horvat Baranja

Istorija celokupne Baranje veoma je zanimljiva, a posebno južnog dela ove istorijske pokrajine koja se najpre 1918. prisajedinila u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca pa sve do današnjih dana kada je sastavni deo Republike Hrvatske. U organizaciji pododbora Srpskog kulturnog društva Prosvjeta iz Belog Manastira u ovom gradu je prvog dana decembra održano predavanje na temu promena naziva imena mesta u Baranji 1922. godine, a zanimljivo je da se prvi decembar uzima i kao datum osnivanja Kraljevine Jugoslavije.

Predavanje je održano i ispunjenoj sali Etnološkog centra baranjske baštine na kojem je govorio kustos iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu Aleksandar Horvat koji je i sam poreklom Belomanastirac.

- Na današnji dan obeležavamo 105. godišnjicu od proglašenja Kraljevine SHS koju je proglasio tadašnji regent Aleksandar Karađorđević, a samo pet dana ranije u Novom Sadu je održana Skupština Srba, Bunjevaca i svih ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji koji su doneli odluku da se otcepe od Kraljevine Ugarske i da se priključe Kraljevini Srbiji sa perspektivom da se priključe zajedničkoj jugoslovenskoj državi čiji nastanak su očekivali. Jugoslovenska vojska je najpre pripojila i veći deo Baranje zajedno sa Pečujem i drugim gradovima koji su pripali Mađarskoj, ali su 1921. godine saveznici insistirali da se iz tih krajeva povuku – započeo je istorijski kontekst glavne teme istoričar iz Novog Sada.

Jugoslavija je nakon što su granice konačno uspostavljene krenula u demađarizaciju krajeva južne Ugarske pa su s tim u vezi i brojni toponimi i nazivi naselja promenjeni. Sklanjani su i spomenici i postavljani novi koji su podržavali sve ono što je vezano za jugoslovenski identitet i stvaranje Kraljevine SHS. Sa glavnih trgova u Somboru i Subotici sklonjeni su spomenici Ferencu Rakociju odnosno ptici koja je simbolizovala dolazak Mađara u panonsku niziju, a takvih primera bilo je i u Baranji.

Beli Manastir Baranja publika

- U Suzi je uklonjen spomenik od 12 metara Lajošu Košutu iz 19. veka. U Kiš Dardi je bio spomenik sa kraja 18. veka koji je podignut Mariji Tereziji još za vreme njenog života. Prema izveštajima taj spomenik je srušio baranjski narod 1919. godine, a od tog materijala je podignut spomenik Kralju Petru Karađorđeviću koji je po svom izgledu bio sličan onom Lajošu Košutu u Suzi. U Popovcu je 1925. godine podignut još jedan spomenik Kralju Petru, ali nije poznato ni ko je njegov autor ni kako je on izgledao. Oba ova spomenika srušena su 1941. godine prilikom ulaska Mađarske vojske u Drugom svetskom ratu tako da možemo da zaključimo da se često ponavlja taj scenario da svaka nova vlast nastoji da na teritoriji kojom vlada nameće novi, a uklanja stari identitet – rekao je Horvat.

Imena naselja su puno više vidljivija u javnosti nego što su spomenici, a Ministarstvo unutrašnjih poslova Kraljevine SHSS je 1922. godine donelo je odluku da sva imena mesta u Baranji, Bačkoj i Banatu dobiju nove nazive, a osnovni cilj je bio da svi nazivi koji impliciraju na nešto vezano za Mađare dobiju svoje nazive na domaćem jeziku.

- Tu je postojalo nekoliko kriterijuma, a polazilo se od predloga srpskog, bunjevačkog i šokačkog stanovništva koji su bili potkrepljeni nekim dokazima o imenima iz ranijih vremena. Drugi mehanizam je bio prevođenje mađarskih naziva, ali prilagođenih slovenskim jezicima. Bilo je i situacija potpune promene imena, ali i zadržavanja starog imena ako bi bilo dokazano da su srpskog ili slovenskog porekla. Zadatak da izradi predlog imena u Baranji dobio je Milan Ćosić koji je bio županijski školski nadzornik u Pečuju koji je taj posao i uradio. Njegov predlog i dalje se čuva kao dokument u Arhivu Vojvodine i on sadrži stara imena mesta, nova imena mesta i njegove komentare zašto je do promene došlo – istakao je na predavanju Aleksandar Horvat.

Nakon te 1922. godine Petarda je postala Baranjsko Petrovo Selo, Pelmonoštor je postao Beli Manastir, Herceg Suljoš postali su Kneževi Vinogradi, a na sličan način promenjeni su i nazivi svih drugih mesta. Negde su se stanovnici i pobunili protiv promene imena pa je recimo meštanima Torjanaca taj protest uvažen pa ime je mesta ostalo isto, rečeno je na predavanju.