U vukovarskom kraju sve manje spomenika iz NOB-a

Autori fotomonografije, vukovarski novinari Srđan Sekulić i Nikola Milojević ideju za rad na ovoj publikaciji dobili su još 2014. godine, u želji da utvrde stanje u kom su se spomenici posvećeni antifašistima i žrtvama palim u Drugom svetskom ratu nalazili ranije, a u kakvom su stanju danas.

-  Prikupljali smo građu, obilazili teren, fotografisali, a prilika da ideju ostvarimo pružila nam se 2020. godine jer smo preko Srpskog kulturnog centra koji je izdavač ovog dela uspeli da dođemo do finansijskih sredstava. Još jednom smo obišli teren i opisali u kakvom se stanju spomenici danas nalaze, ako oni u određenim mestima danas još postoje – pojašnjava Srđan Sekulić, jedan od autora ove fotomonografije.

Kao vodič uz pomoć koga su znali na kojim mestima su se spomenici nekada nalazili poslužila im je slična fotomonografija objavljena još 1985. godine u izdanju tadašnjeg Gradskog muzeja Vukovar. Nakon obilaska terena i završenog posla na izradi fotomonografije autori su došli do zaključka, što su u ovom izdanju i napisali, da su spomenici bolje očuvani u sredinama u kojima većinom živi srpsko stanovništvo, a pogotovo u opštinama gde su Srbi na vlasti.

- Tamo se spomenici redovno održavaju, a često se na tim mestima održavaju komemoracije i parastosi stradalim vojnicima i civilima, polažu se venci, obnavljaju se u tehničkom smislu i uređuje se prostor koji ih okružuje. S druge strane, u ostalim sredinama, pogotovo tamo gde su Hrvati u većini, ta slika je potpuno drugačija, u negativnom smislu. Međutim, ima i pozitivnih primera i izuzetaka od toga, ali uglavnom je slika nešto lošija. Dobar deo tih spomenika više ne postoji, uklonjeni su ili 1991. ili nakon mirne reintegracije 1997. godine, a imamo i nekoliko primera njihove prenamene. Zaštićenom području Registra kulturnih dobara Republike Hrvatske spomen-parku Dudik oduzet je deo površine na kojoj se danas nalazi fudbalsko igralište, dok je na drugom zaštićenom području, u atarima nekadašnjeg sela Ivanci spomenik neobnovljen – priča Sekulić.

Autori su imali ideju da na kraju fotomonografije stave i popis žrtava koje su poginule na području bivše opštine Vukovar od 1941. do 1945. godine, ali s obzirom na to da se radi o velikom žrtava, tu bazu podataka sačuvali su za neko novo izdanje. U istraživačkom delu posla, Srđan Sekulić i Nikola Milojević nailazili su na brojne poteškoće.

- Osim knjige iz 1985. godine koja nam je bila vodilja, na raspolaganju nismo imali nikakvu drugu literaturu kojom bi potkrepili današnja istraživanja i to nam je predstavljalo problem. U izdanju Saveza antifašističkih boraca i antifašista Republike Hrvatske objavljena je 2000. godine knjiga „Rušenje spomenika u Hrvatskoj“ u kojoj je obuhvaćen i ovaj kraj i tu se nalazi podatak, koji se često navodi u javnosti, o 3.000 devastiranih ili uništenih spomenika u Hrvatskoj. Ta knjiga nastala je pre 21 godinu i od tada do danas je uništeno mnogo više spomenika posvećenih žrtvama Drugog svetskog rata – kaže drugi koautor Nikola Milojević.

U izvornom stanju manje od trećine spomenika

Osim nedostatka literature, autorima je problem predstavljao i obilazak veoma nepristupačnog terena.

- Mnoga mesta na kojima se danas nalaze spomenici su obrasla u korov, zapuštena i totalno zaboravljena. Nije tu reč samo o spomenicima, već i o grobnicama u kojima su sahranjivani borci kako Jugoslovenske, tako i Crvene armije koji su stradavali na ovom području, a to je bilo najčešće za vreme proboja Sremskog fronta, dakle u zimu 1944. i u proleće 1945. godine – tvrdi Milojević.

Jedan od centralnih delova fotomonografije je mapa na kojoj su označeni spomenici koji su podeljeni u tri kategorije. U prvu kategoriju spadaju spomenici koji su u izvornom stanju, druga kategorija odnosi se na spomenike koji zahtevaju obnovu ili su na bilo kakav način izmenjeni, dok se treća kategorija odnosi na uklonjene ili uništene spomenike. Na području kojim se monografija bavi bilo je 1990. godine ukupno 97 spomeničkih obeležja Narodnooslobodilačke borbe.

- Danas se u izvornom stanju nalazi 26 spomenika, dok je ostatak ili devastiran i potrebna mu je obnova, ili potpuno uništen, sklonjen ili prenamenjen – ukazuje Nikola Milojević na neke od zaključaka fotomonografije „Spomenici NOB-a nekad i sad – bivša opština Vukovar“.

Pomoć u izradi ove fotomonografije, autori su imali u gradskim muzejima Vukovar i Ilok koji su im ustupili neke od starih fotografija, ali i od samih meštana koji su pomogli da se pronađu podaci o nekim spomenicima ili mesta na kojima se nalaze.

Nakon promocije, usledila su pitanja i komentari publike koja je bila veoma aktivna, a neki gosti izneli su i svoje viđenje današnjeg stanja spomenika iz doba NOB-a potkrepljeno svojim ličnim primerima.

Primerak fotomonografije „Spomenici NOB-a nekad i sad – bivša opština Vukovar“ možete da nabavite u prostorijama Srpskog kulturnog centra i Biblioteke Zaharija Orfelin u Vukovaru.

*Ovaj tekst je nastao u sklopu projekta „Tu gdje živimo“ koji je podržao Fond za poticanje pluralizma i raznovrsnosti elektroničkih medija Agencije za elektroničke medije.