Zagonetke vučedolske civilizacije (2)

FOTO: Muzej vučedolske kulture

Ko su tačno bili Vučedolci?

Ovo pitanje iziskuje opsežan odgovor i zahteva dugotrajna istraživanja mnogih područja na koja su arheolozi već uveliko bacili svetlo, ali srećom postoji i ona enigmatika koja ostavlja prostor za kreiranje maštovitih priča. S druge strane, govoreći čak i o onim poznatim i utvrđenim činjenicama, može se reći da nas i one itekako uvode u mistično putovanje drevnog znanja. Autentičnost i unutrašnja mudrost Vučedolaca pre svega se ogleda u visokom umetničkom sadržaju oslikanom na keramici. Ovi veliki umetnici posebno su svoje tajne veštine i znanja ostavili na bogatoj i raznovrsnoj ponudi posuđa na kojima su vidljivi simboli koji ukazuju na izuzetno dobre poznavaoce astralnog područja i duhovne sfere. Interesantno je i to da se oslikani elementi i simboli na keramici približavaju spiritualnom znanju drevnih civilizacija Bliskog istoka. Vučedolsko poimanje sveta iskazano je ideogramima, grafičkim pismom koje je tada, kao takvo prvi put osmišljeno. Svi ukrasi na posudama nose nebesku simboliku koja je prikazana kroz začuđujuće preciznu rekonstrukciju neba. Oslikavajući različite prikaze horizonata iznad voda na kojima pliva Zemlja, dnevno rađanje Sunca, planete Veneru i Mars i čak šest sazvežđa, dok je u Mesopоtamiji tada bilo otkriveno tek četiri, Vučedolci su se izdvojili  kao vešti astronomi - umetnici.

Naime, vučedolski astronomi su određena sazvežđa tačno povezivali sa određenim dobom godine, a u skladu s tim razvili su prve astrološke znakove. Prema interpretaciji Aleksandra Durmana simboli urezanih znakova otkrivaju najraniji evropski, ali i indoevropski kalendar. Tako ova podunavska kultura koju karakteriše razvoj metalurgije, poznata po značajnom civilizacijskom dometu - upotrebi prve bronze, postaje kultura koja svedoči o još jednom veoma fascinantnom dostignuću – poznavanju promenjivosti godišnjih doba i upotrebi kalendara. Postoji jedan interesantan i začuđujući podatak a to je da na vučedolskoj keramici nikada i nigde nije prikazan Mesec. Prema Durmanovim tvrdnjama razlog se možda krije u tome što je mesec u starim civilizacijama bio simbol matrijarhata, dok se za Vučedolce smatra da su više bili pripadnici indoevropskog patrijarhalnog sveta.

Usmereni ka nebeskom svodu i potrebi da prevaziđu granice ovozemaljskog, Vučedolci nas upoznaju sa šest sazvežđa - Oriona, zatim Blizanaca, Labuda, Plejada, Kasiopeje, Riba i Pegaza. Iako je Sunce bilo najvažniji simbol neba svih civilizacija, pa tako i Vučedolaca, pre svega jer predstavlja život, ono nije bilo godišnji orjentir. Razlog je taj što drevni narodi nisu mogli da kontrolišu Sunce na ogromnom prostranstvu jer se nalazi na 360 stepeni ravnog horizonta. Najvažniji trenutak dana drevnih naroda jeste bio zora, ali izlazak Sunca na potpunoj ravnoj liniji horizonta otežavao je merenje godišnjih promena jer se takva pojava ne može ni uz šta vezati, ali prateći ga, ljudi su naučili određivati godišnje doba dana važnog za zemljoradnju, stoga se ono svojim centralnim delom uvek nalazi na pregibu keramičkih posuda.

Kako bi se precizno godišnje orjentisali, Vučedolci su se okrenuli noćnom nebu i sazvežđima koja su se rađala, nestajala ili dominirala tokom određenog doba godine. Orion kao najvažnije sazvežđe zimskog neba za određivanje smene godišnjeg doba nalazi se na 45. severnoj paraleli u vreme vrhunca kulture, oko 2800 godine p.n.e i zapadalo je za horizont tačno 21. marta, kada je Vučedolcima i počinjala godina. Tada bi se na zapadnom horizontu pojavile tri zvezde Orionovog pojasa i nakon nekoliko bi minuta zapale za isti na više meseci, a Orion bi se ponovo pojavio oko prvog dana zime. Od tada pa sve do Julija Cezara godina je počinjala prvim danom proleća.

„A Plejade kad se pojave valja početi žetvu“

Iste noći kada bi na horizontu nestao Orionov pojas, nestajalo je i najmanje poznato sazvežđe – Plejade, a tada bi Vučedolci njihovim istovremenim odlaskom označili kraj zime. Plejade se vraćaju već u prvim danima leta pa se i u starim grčkim tekstovima nalazi rečenica „A Plejade kad se pojave valja početi žetvu“. Svi narodi severne hemisfere već su se upoznali sa Plejadama s tim da su neki smatrali da se to sazvežđe sastoji od šest, a neki od sedam zvezda. Kraljica koja dominira letnjim nebom bila je i ostala Kasiopeja, sazvežđe koje se nalazi u centru Mlečnog puta. Vučedolci je u drugom delu letnjeg perioda obeležavaju kao slovo W, a njen oblik koji dominira zimi prepoznat je kao okomiti znak W. Sazvežđe Blizanaca, takođe često prikazivano na keramici kao dva dijagonalno postavljena kvadratića, povezuje sa jesenjim i zimskim periodom. Znak X predstavlja sazvežđe Labuda, koje se kao i Kasiopeja nalazi na Mlečnom putu i takođe dominira leti. Odraz jeseni bila je pojava sazvežđa Riba i Pegaza na nebu. Prikazano je kao romb postavljen iza kvadrata ili obrnuto. Romb predstavlja ribe a kvadrat konja Pegaza. Vučedolci kao i ostali drevni narodi, ovaj simbol prikazuju još i kao šahovnicu. Mnogi prikazi šahovnica na posudama naveli su arheologe na daljnja istraživanja nakon čega su postavili hipotezu da je šahovnica od 72 polja služila za praćenje vremena. Ukoliko se broj 72 pomnoži sa magičnim brojem pet dobija se 360. Preostalih pet ili šest dana na kraju godine iščekivao se nestanak Oriona sa vidika, odnosno početak Nove godine. Na taj način godina je uvek počinjala na isti dan, a tako precizan kalendar nisu imali ni Egipćani.

Prezentacija primenjene umetnosti i astralnog simbolizma

Govoreći o rudimentarnom slikarstvu i primenjenoj umetnosti, keramički nalazi koji se ogledaju u karakterističnim oblicima i ukrasima, zauzimaju posebno mesto i izuzetno su važna karika materijalne kulture Vučedola. Međutim, posmatrajući urezane poruke iz perspektive astralnog simbolizma i duhovne sfere, očigledno je da su Vučedolci kroz ondašnju kulturnu i ritualnu percepciju utkali jednu alhemijsku i metafizičku priču koja vodi ka nebu, odnosno simbolima na keramici  ostavili su svoje viđenje vremena i prostora.

Terina - predstavnica vučedolske keramike i najzastupljeniji tip keramičkih predmeta, odlikuje se neobično debelim zidom a pronađena je na području Vinograda Štrajm 1984. godine. Terina je naziv za posudu koja je uvek ukrašena na svom sastavu (bikoničnom prelomu) gornjeg konkavnog i donjeg konveksnog dela, po čemu se izdvaja od ostalih posuda. Milimetar ili dva iznad najšireg dela, nalazi se neprekinuta horizontalna linija koja predstavlja horizont vidljivog ruba Zemlje čime se počeo dočaravati vučedolski pogled  na svet, sličan starim Indoevropljanima.

Plitice su takođe reprezentativni primer ukrasa kojim su prikazivali horizont, ali za razliku od terina, na njima je ta linija uvek stajala na sredini posude. Položaj horizontalne linije nije bio slučajan i važno je istaći tu poziciju jer je ona kasnije odredila način i suštinu ukrašavanja posuda. Kada se kultura proširila na jug ili dalje na zapad, na horizontu se počinju izdizati brežuljci, zatim brda i konačno planine koje menjaju vizuru horizonta. Vučedolac te konture počinje da beleži na keramici, te uspeva da dočara ne samo vidike na horizontu nego i tumačenje vidljivog i nevidljivog, realnog i apstraktnog, materijalnog i duhovnog sveta. Izbočeni deo posude predstavlja mesto deobe između tih svetova.

Tako su terine, a posebno plitice na tom prelomnom delu najčešće ukrašavane cik-cak pojasom, kosim crticama i kružićima. Cik cak motiv, kao najčešći je prikaz vode na horizontu koja je Vučedolcima kao i bliskoistočnim narodima tog vremena, simbolizirala kraj sveta - dubinu, mrak i nepoznato. Ona razdvaja svetove na onaj nevidljivi (ispod horizonta) i vidljivi deo (iznad horizonta). Iz takve univerzalne poruke moglo bi se zaključiti kako dubine voda Vučedolcima predstavljaju nešto misteriozno, nešto što probuđuje njihovo strahopoštovanje i znatiželju. Načelo kanonizirane trake koja označava vidljivi horizont, a nalazi se milimetar iznad prelomnog dela posude, može se protumačiti na dva načina, kao dva znaka koji u svojoj stvarnoj i religijskoj važnosti prevazilaze konturu horizonta. Prvi znak je prikaz Sunca na sredini terine koje simbolizuje izlazak iz morskih dubina. Najčešće su na manjim terinama urezivana četiri sunca, a kao drugi znak navodi se romb, urezan dijagonalno preko bikoniteta sa po jednom zvezdicom u svakom uglu i često sa jednom, mnogo većom u sredini. Vrlo je moguće da je reč o prikazu sazvežđa Oriona koje utelovljuje dnevnu i godišnju pojavu Sunca, prikazujući borbu svetla i mraka, leta i zime, dok četiri sunca predstavljaju četiri godišnja doba.

Od keramičkih nalaza, svakako je jako bitna i vučedolska jarebica, ali s obzirom na njen višestruku ulogu, značaj i simboliku, posebno ćemo joj se posvetiti u narednim tekstovima.

Nastaviće se…