Sporazum kojim je u Hrvatskoj okončan rat

Tokom pregovora održanim pre 29 godina u američkom Dejtonu hrvatski predsednik Franjo Tuđman i predsednik Srbije Slobodan Milošević dogovorili su se da pronađu rešenje za okončanje rata u Hrvatskoj. Tako je 12. novembra 1995. godine u Erdutu uz posredovanje američkog ambasadora u Hrvatskoj Pitera Galbrajta i UN-ovog posrednika Torvalda Stoltenberga između Milana Milanovića sa srpske i Hrvoja Šarinića sa hrvatske strane potpisan sporazum koji je omogućio mirnu reintegraciju istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema. Pre nego što je do sporazuma konačno došlo dve strane su 3. oktobra, takođe u Erdutu, usaglasile i potpisale sporazum o Osnovnim načelima za pregovore.

Hrvatska je Erdutskim sporazumom pristala da teritoriju koja je bila pod kontrolom Srba i međunarodnih mirovnih snaga na miran način, bez upotrebe vojne sile, reintegriše u svoj ustavno-pravni sistem uz garanciju manjinskih i svih drugih prava Srbima koji na tom području ostanu da žive po utvrđenim međunarodnim standardima i normama.

Nakon potpisivanja Erdutskog sporazuma Savet bezbednosti UN-a je 15. januara 1996. godine doneo Rezoluciju br. 1037 kojom je odlučio da uspostavi Prelaznu upravu UN-a za istočnu Slavoniju, Baranju i zapadni Srem nazvanu UNTAES, čiji mandat je okončan dve godine kasnije, odnosno 15. januara 1998.

Prelazna uprava imala je zadatak da na području istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema upravlja procesima nužnim za što bezbolniji prenos vlasti, konvalidaciju ličnih isprava, državljanstva, radnog staža i drugih dokumenata i akata te da stvori uslove za povratak hrvatskog stanovništva i povratak njihove imovine. Mandat prelazne uprave određen je na jednu godinu uz mogućnost produženja na još jednu dodatnu godinu ukoliko to zatraži srpska strana, što je i učinjeno.

Teritorija istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema je demilitarizovana, formirana je privremena policija mešovitog sastava i dogovoreno je da najkasnije trideset dana pre isteka prelaznog perioda budu održani izbori za tela lokalne vlasti, da se imenuje Zajedničko veće opština čije osnivanje je bilo predviđeno Erdutskim sporazumom i Pismom namere Vlade Republike Hrvatske.

FOTO: Opština Erdut - Dvorac Adamović, mesto potpisivanja Erdutskog sporazuma

Iako je mirna reintegracija istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema ocenjena kao najuspešnija UN-ova misija, provedena bez većih poteškoća, po Srbe koji su ostali da žive na ovom prostoru imala je i dosta negativne posledice, jer ga je veliki deo srpskog stanovništva napustio i život nastavio u Srbiji ili državama zapada Evrope i američkog kontinenta. Problema je bilo i sa konvalidacijom radog staža i zbog selektivne pravde kada su u pitanju zločini počinjeni u ratu, a neke tačke iz sporazuma ni do danas nisu rešene kao, na primer, registracija ZVO-a kao institucije ili pitanje registracije srpskih manjinskih škola.

I dok srpski politički predstavnici i dalje insistiraju na njima mnogo je onih u Hrvatskoj koji smatraju da je Erdutski sporazum ograničenog, odnosno privremenog karaktera i da više ne treba da važi iako je u pitanju sporazum potpisan pod okriljem međunarodne zajednice čije odredbe imaju trajni karakter međunarodnog ugovora.

Opština Erdut koja je nastala u periodu mirne reintegracije je datum potpisivanja Erdutskog sporazuma proglasila za svoj Dan opštine i on se od tada redovno obeležava.