Obnova Lazarice, dug precima i ostavština potomcima

Jedan od šest pravoslavnih manastira na području Mitropolije zadarsko-šibeničke i Eparhije dalmatinske, zavetna svetinja osvećena 1889. godine u čast petstote godišnjice Kosovske bitke, Sveta Lazarica na Dalmatinskom Kosovu, nakon brojnih stradanja i obnavljanja u prošlosti ponovo je u fazi kada joj je, zbod daljnjeg opstanka, neophodna što hitnija sanacija i obnova.

Trudom, ljubavlju, istinskom odanošću i pripadnošću svojoj veri i crkvi, ali i vizijom kojom je u teškim vremenima nastojao da očuva identitet svog naroda srpskog, blaženopočivši episkop dalmatinski Stefan (Knežević) blagoslovio je davne 1874. godine početak gradnje ove svetinje u srcu Dalmatinskog Kosova.

- Crkva je prvobitno bila posvećena Svetim pravednim Joakimu i Ani, ali se njena gradnja veoma sporo odvijala, čitavih petnaest godina. Razlog ovog odugovlačenja u izgradnji ogledao se u želji episkopa Stefana da hram posveti Svetom velikomučeniku Knezu Lazaru, jer se 1889. godine obeležavao jubilej, petstota godišnjica od Kosovskog boja. Austrougarske vlasti strogo su zabranjivale podizanje hramova Srbima svetiteljima, kao i nacionalno buđenje srpskog identiteta, tako da je prilikom osvećenja hrama episkop Stefan hram posvetio Svetom velikomučeniku Knezu Lazaru 28. juna 1889. godine. Ostalo je zabeleženo u „Srpskom listu” da je prilikom osvećenja hrama bilo prisutno 7000 vernika – o nastanku manastira i njegovom istorijatu priča iguman ove svetinje monah Simon (Kuzmanović).

Crkva Lazarica je 1940. godine proglašena manastirom i metohom manastira Krke, zavetnim hramom i nazvana je Sveta Lazarica. U Drugom svetskom ratu, manastir Lazarica bio je oštećen i izložen propadanju, a obnovljen je tek između 1964. i 1965. godine. Obnovljeni manastir ponovo je stradao u zemljotresu 1970. godine. Usledila je ponovna obnova pa je na Vidovdan 1973. godine manastir svečano osvećen. Vreme blaženopočivšeg episkopa Stefana (Boce) ostaće upamćeno po obnavljanju proslave Vidovdana na Dalmatinskom Kosovu. Ovu tradiciju okupljanja kod manastira Lazarice nastavio je tadašnji episkop dalmatinski Nikolaj (Mrđa). Od osnivanja, manastir je bio mesto saborovanja dalmatinskih Srba, a odlukom episkopa dalmatinskog Fotija ponovo je oživotvoren akt blaženopočivšeg episkopa Irineja Đorđevića iz 1940. godine, kojim je Sveta Lazarica proglašena zavetnim hramom i manastirom.

- Na tron Episkopa dalmatinskih 1991. godine dolazi episkop Longin (Krčo), koji je 8. novembra 1992. godine formirao Crkveni odbor za obnovu manastira Lazarice. Sve što je uspelo da se obnovi, devastirano je u poslednjem ratu 1995. godine, a sam manastir pretrpeo je manja oštećenja u unutrašnjosti. Dolaskom Preosvećenog episkopa dalmatinskog Fotija 1999. god. počela je obnova ratom opustošene Eparhije dalmatinske, tako da je u više navrata započinjana i obnova manastira Lazarice. Tokom 2008. godine odvijali su se radovi na uređenju konaka, porte, spoljnih delova konaka. Dograđeno je i pet kelija za život monaha – navodi jeromonah Simon, prvi nastojatelj ove sveštene obitelji nakon poslednjeg rata i obnove manastira.

Temelji crkve u lošem stanju

Sa namerom da i u novije vreme daju svoj doprinos obnovi svetinje, pravoslavni vernici u Dalmaciji izrazili su želju da se uredi i freskopiše unutrašnjost hrama, ali je geotehničko ispitivanje objekta pokazalo neočekivano loše stanje u kojem se svetinja nalazi. Eparhija dalmatinska i Opština Biskupija, prethodne godine preuzele su prve korake u zaštiti od propadanja i obnovi ove svetinje u srcu dalmatinskog Kosova, uzdajući se u pomoć vernog naroda kako bi se taj posao ovoga puta sproveo do samog kraja.

Unutrašnji, oltarski deo

- Naši ljudi poreklom iz ovih krajeva izrazili su želju da pomognu u uređenju unutrašnjosti hrama i njegovom freskopisanju. Razgovarali smo o tome sa našim Mitropolitom dalmatinskim Nikodimom koji je blagoslovio radove, te dogovorili da se obnovi pristupi temeljno i po prioritetima. Kontaktirali smo inženjera da se utvrdi stanje objekta i napravi projekat za uređenje, ali situacija koju smo zatekli značajno nas je udaljila od prvobitne zamisli. Situacija sa temeljima je mnogo lošija nego što smo očekivali. Umesto čvrstih, kamenih temelja tu je, narodski rečeno, bilo svega i svačega. Iz tog razloga moramo prvo da pristupimo injektiranju temelja, moramo ga impregnirati, zaštiti od vlage. Pokazali su se problemi i na samom krovištu. Krov je dosta teži nego što konstrukcija samog hrama može da izdrži i tu moramo uraditi dodatne zatege. Dakle, puno je građevinskog posla pred nama pre nego što dođemo do onoga što smo prvobitno zamislili – pojašnjava načelnikOpštine Biskupija Milan Đurđević, na čijem području se Svetinja nalazi.

Urađeni su projekti za potporne zidove, sanaciju terena, temelja i krova, a sam proces obnove radiće se po preporuci struke, po prioritetima i u nekoliko faza.

- Pre svega izvršili smo jedno geo-tehničko ispitivanje oko objekta, terena na kojem se nalazi, i dobili rezultate koji pokazuju da su svi pomaci koji se dešavaju na objektu uzrokovani lošim terenom. Preporuka je da se oko objekta napravi drenaža, kako bi se sprečio dolazak podzemnih i oborinskih voda u same temelje, i da se napravi unutrašnja izolacija. U temelj je neophodno ugraditi jedan armirano betonski prsten koji bi ojačao horizontalno i vertikalno samu konstrukciju. Drugi deo sanacije je konstruktivan i odnosi se na krov objekta, gde mora da se spreči i razdvajanje venca krovišta. Pukotine na vanjskim zidovima takođe je neophodno sanirati, tako da je dosta toga što mora što pre da se uradi kako bi se sprečilo dalje propadanje hrama – kaže August Majer, inženjer građevinarstva nadležan za projekat obnove Lazarice.

Prethodne godine urađen je deo potpornog zida koji će se, prema rečima nadležnih, nastaviti čitavom dužinom ispod manastirske parcele kako bi se osigurao teren. Potom sledi sanacija postojećeg kamenog zida oko manastirskog kompleksa i tek nakon što se završi učvršćenje čitavog kompleksa, može da se pristupi statičkoj i konstrukcijskoj obnovi hrama koja će biti preduslov za sve unutrašnje radove.

Svaka faza radova iziskuje materijalna sredstva od po nekoliko desetina hiljada evra, bez oslikavanja, pa se bratstvo manastira, ali i meštani Kosovske doline uzdaju u pomoć svojih sunarodnjaka koje prošlost veže za ovaj hram, narod i kraj. Zavet je to precima i ostavština potomcima, poručuju iz dalmatinskog Kosova, mesta na kojem se i danas čuva kosovski mit, a Vidovdanske duhovne svečanosti oko Svete Lazarice okupljaju pravoslavne Srbe sa svih strana sveta.