Vukovarske priče 1

TRI MESECA HOLIVUDA U VUKOVARU (1)

Mlađim ljudima je verovatno potpuno nepoznato da su Vukovar i okolna mesta poslužili kao scenografija za holivudski spektakl „Romansa konjokradice” u kom su filmske uloge ostvarili neki od tada najpopularnijih američkih, ali i naših glumaca.

Radnja filma odvija se 1904. godine u gradiću Malva na poljsko-nemačkoj granici pod vlašću carske Rusije. Protagonisti su stanovnici jevrejskog štetla,(1) koji su se vekovima tradicionalno bavili gajenjem, ali i krađom konja. Nemac Gruber na sajmu kupuje od Zanvila i Kifke konje za nemačku vojsku, kad odjednom nagrnu Kozaci i rekviriraju konje za potrebe ruske vojske. Zanvil je razočaran, jer su mu novci neophodni da bi obezbedio miraz za sestru. Prijatelji odlaze na posed grofa Grafovskog da tamo pokušaju da ukradu konja, ali ih iznenadi lepa i mlada grofova supruga. Međutim, Kifka je osvaja i dobija na dar konja. Prodaje konja Gruberu i unapred prima novac za još 18 konja do kojih će, verovao je, doći na isti način. Nažalost, grofica sutradan otputuje na letovanje i plan propadne. Budući da je svadba održana i novac za miraz predan mladoženji Zanvil i Kifka dolaze na ideju da kao članovi veterinarske komisije upadnu u ruski garnizon, konstatuju epidemiju opasne konjske bolesti i konje odvedu. Plan im je uspeo i kada su Rusi shvatili da su prevareni Zanvil i Kifka su već uspeli da pređu granicu.

Iako je snimanje „Konjokradice” bio prvi holivudski film snimljen u Vukovaru to ipak nije bilo prvi put da na ovom našem području priče za velike ekrane snima jedna strana filmska ekipa. Još davne 1956. godine od 4. juna do 15. septembra u Iloku je sniman film „Mihael Strogov”,  sa Kurtom Jurgensom u glavnoj ulozi. Film je nastao po romanu „Carev glasnik” francuskog pisca Žila Verna, a lokacije na kojima je sniman bile su Iločka i Petrovaradinska tvrđava.  

Kada se vest o snimanju „Konjokradice” pročula, u Vukovaru je zavladala prava filmska groznica, a o svemu se raspisala i lokalna štampa. O tome su na svojim stranicama pisale Vukovarske novine, vinkovačke Novosti i fabrički listovi Borovo i Vuteks. Objavljivane su fotografije, vesti sa snimanja, kratki intervjui sa glavnim glumcima kao i reportaže o njihovim izlascima u trgovine i susretima sa građanima na vukovarskim ulicama.

Najveća zvezda svakako je bio čuveni holivudski glumac Jul Briner koji je u Jugoslaviji tog vremena veliku popularnost stekao zahvalјujući ulozi minera Vlade u ratnom spektaklu Veljka Bulajića „Bitka na Neretvi”, ali ni popularnost drugih glumaca, poput Elija Valaha, Lejn Kazan, Serža Ginsburga ili Džejn Birkin nije bila ništa manja. Režija je poverena Abrahamu Polonskom, a korežiser je bio Fedor Hanžeković. Producenti filma bili su američko-francusko-italijanska firma „Kabana” i „Jadran film” koji je u film uložio 25 procenata kapitala. Zahvaljujući toj činjenici u njemu je glumilo i dosta domaćih glumaca. Tako su članovi glumačke ekipe bili i Branko Pleša, Dina Rutić, Vida Jerman, Branko Špoljar, Alenka Rančić, Vesna Stanojević, Mirjana Blašković, Eugen Verber i Vladimir Bačić. U jednoj od svojih prvih uloga pojavio se i, tada mlađahni, Aljoša Vučković, dok je prve filmske role ostvarilo i dosta Vukovaraca koji su se u njemu pojavili kao statisti.

Strani glumci bili su smešteni u Iločkom dvorcu dok je cela ekipa „Jadran filma” (pomoćno osoblje, šminkeri, klaperi i kaskaderi) bila smeštena u netom završenom Hotelu za samce u Borovu Naselju.

„Prvi metri filmske trake novog jugoslavensko-talijansko-američkog filma „Ljubav konjokradice” snimljeni su u ponedjeljak, 20. srpnja na „njemačko-poljskoj granici”, u stvari na mostu preko Bosuta, kod sela Privlake. Bosut je, u stvari, granica. Na jednoj strani je poljska stražarnica, a na drugoj njemačka. Tu će se, inače, odvijati značajni događaji filma vezani za krađu, prodaju i preprodaju konja.”(2) – pisale su Vukovarske novine.

Skoro ceo film snimljen je na teritoriji Vukovara, ali je snimano i u Borovu Naselju, Iloku i Nuštru. U hangaru borovskog Aero-kluba uređeni su interijeri kao kulise za bordel „Kafe d' Pari”. Njihova izrada koštala je filmadžije više od tadašnjih 260.000 dinara (oko 20.800 dolara). Enterijeri bordela snimani su u bivšem dvorcu u Nuštru.

„U jednom trenutku će Jul Briner, koji igra glavnu ulogu, konjem krenuti po stepenicama u jednu od odaja, ali će zajedno s konjem pasti s kata.”(3)

Ovako su novinari svih lokalnih listova opisivali jednu od, po njima, najuzbudljivijih scena filma snimljenu baš u tom hangaru, odnosno bordelu, ali ta scena u samom filmu zapravo i ne postoji. Konj je bio ukraden i jedan od konjokradica (Eli Valah) je pokušavao da ga smesti u jednu od soba bordela, ali ga je konj stražnjicom gurnuo i on je, lomeći ogradu stepeništa, pao sa sprata bordela.

Na bivšoj vukovarskoj pijaci, uređeno je veliko dvorište koje je predstavljalo trg konja, a u dvorac Elc smeštena je kasarna ruskih vojnika u kojoj su organizovani turniri u veštini jahanja konja poznati kao „Đigitovka”.(4) Za što vernije prikazivanje ove veštine iz Sovjetskog Saveza stigla je i jedna grupa ruskih Kozaka.         

Preobražaj je doživela i glavna vukovarska ulica Maršala Tita (danas Franje Tuđmana), od prodavnice „Gvožđar” do prodavnice „1. maj” preuređena je i pretvorena u ulicu jednog poljskog gradića s početka dvadesetog veka, odnosno 1905. godine, a postojeći natpisi su prekriveni i umesto njih postavlјeni novi na polјskom i ruskom. I neke od fasada zgrada oko vukovarskih svodova bile su obložene kulisama kako bi dobile drugačiji izgled. Šljunkom i prašinom posuta je i cesta od zgrade Škole učenika u privredi do Galerije umetnina. Filmske scene snimane su i kod starog Vatrogasnog doma u Vukovaru.

Bilo je predviđeno da snimanje na gradskim ulicama završi do 20. septembra pa je već od 1. avgusta saobraćaj kroz ulice Maršala Tita, dela ulice Moše Pijade, Nikole Tesle i Gajevu bio zatvoren i preusmeren u Andrićevu, Dimitrija Tucovića i delom u ulicu Božidara Adžije.

„Pomjeranje saobraćaja kroz centar izazvalo je pravu zbrku u gradu. Naročito velika gužva stvara se pijačnim danima pored nove pijace. Pored uobičajene gužve u neposrednoj blizini pijace je i autobuski kolodvor, a sad još i dvosmjerni saobraćaj. Na sreću, nesreća još nije bilo.”(5) – izveštavali su novinari lista Vuteks.

Zanimljivo je da je, na snimanju scene u dvorcu grofa Elca u Vukovaru, u jednom trenutku, negde u 55. minutu filma, orkestar trubača svirao čuveni Marš na Drinu Stanislava Biničkog, a da su umesto ruskih scenografiju u dvorcu krasile srpske trobojke. Da li je u pitanju poznato američko nepoznavanje istorije i geografije ili nešto drugo teško je reći. Marš na Drinu nastao je u Prvom svetskom ratu u čast pobede srpske vojske u bici na Ceru i bio je popularan u celoj Evropi, ali njegovo izvođenje u holivudskom filmu bio je svojevrstan kuriozitet s obzirom na činjenicu da je film sniman 1970. godine. Bilo je to vreme kada je u hrvatskom delu jugoslovenske federacije jačao nacionalistički pokret koji je imao za cilj da se tadašnja Socijalistička Republika Hrvatska što više osamostali od centralne vlasti u Beogradu, s namerom da se kasnije i potpuno odvoji od Jugoslavije. Pokret je bio poznat pod imenom „Maspok” (Masovni pokret) ili „Hrvatsko proljeće”.

Izvori:

(1) Naselja u Ukrajini, Belorusiji i Polјskoj s isklјučivo jevrejskim stanovništvom u kojima se govorio jidiš. Više ne postoje, nestala su tokom holokausta

(2) Počelo je snimanje filma „Ljubav konjokradice” - VUKOVARSKE NOVINE, Godina XVI, br. 25, od 24. jula 1970, str. 5.

(3) Isto

(4) Naziv đigitovka se odnosi na izvođenje vratolomija tokom jahanja, kao što su jahanje na leđima konja u galopu u stojećem položaju pri čemu se koristi posebno dizajnirano sedlo s ojačanim čeličnim rogom i specijalizovane kozačke petlje za ruke i noge.

(5) VUTEKS – informativni list radne zajednice vukovarske tekstilne industrije, Godina deseta, br. 90, od 15. septembra 1970, str. 5 – „Konjokradice” poremetile saobraćaj