Novi centar kulture za glinske Srbe

Srpsko narodno veće svečano je otvorilo Srpski kulturni centar „Josif Runjanin” u Glini, čime je obeležen završetak obnove i gradnje te početak rada još jednog centra kulture, nazvanog po kompozitoru najpoznatijeg po tome što je komponovao hrvatsku državnu himnu. U višenamenskom prostoru Centra odvijaće se obrazovni, kulturni, društveni i sportski programi Srba sa Banije, ali i cele Hrvatske, poručeno je iz SNV-a.
Kuću je krajem 19. veka sagradio kao prizemnicu Fran Detoni i u njoj otvorio Hrvatsku štedionicu i pekaru, a početkom 20. veka podigao je još jedan sprat. Nakon dvadeset godina kuću je otkupio Srbin Ilija Letić koji je u maju 1941, zajedno sa dva pekarska pomoćnika, u njoj postao žrtva pogroma nad Srbima, rekao je predsednik SNV-a Milorad Pupovac, te dodao da se Centar otvara u gradu bogate i teške, slobodarske i tragične prošlosti stanovnika Gline, Hrvata i Srba. Objekat Centra nalazi se naspram prostora gde se nekada nalazila srpska pravoslavna Crkva Rođenja Presvete Bogorodice. U njoj su u julu 1941. ustaše u dva navrata počinile monstruozne pokolje Srba, a potom srušile i samu crkvu. Nakon rata na tom mestu je podignut Spomen-dom, koji su vlasti Hrvatske 1995. pretvorile u Hrvatski dom.

- Ilija Letić je u maju 1941, zajedno sa dva pekarska pomoćnika i najstarijim sinom Dušanom, bio među prvim žrtvama ustaškog pogroma ovdašnjih Srba, koji je organizovao tadašnji ministar pravosuđa u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, i sam Glinjanin, Mirko Puk. Hroničari pamte da se prvo ubistvo dogodilo u ulaznom hodniku ove kuće. Nakon 1945. godine deo prizemlja je nacionalizovan i u njemu su na jednoj strani bile pekare, a brijačnica na drugoj. To pamte meštani Gline. Prema svedočenju Letića, kuća je zadnji put obnovljena 1967. godine pred dolazak tadašnjeg predsednika SFRJ-a Josipa Broza Tita. Krajem decembra 2020. godine, nakon obilaska niza lepih i napuštenih glinskih kuća, Igor Mrkalj, naš kolega iz Arhiva Srba u Hrvatskoj, istoriograf Gline i Banije, doveo me je pred ovu kuću. Njegov predlog da ova kuća postane naš kulturni centar odmah sam prihvatio. Kontaktirao je Nevenu Letić, Ilijinu unuku, sa kojom smo nakon potresa sklopili dogovor - pojasnio je Milorad Pupovac.

Pupovac je rekao da je centar posvećen Josipu Runjaninu, koji je nekoliko stotina metara dalje u bivšoj kući Paleš, uređenoj u Kuću državne himne, proizveo kasniju nacionalnu pa državnu himnu „Lijepa naša domovino”. Centar je posvećen i dvojici izuzetnih naučnika, matematičarima Đuri i Svetozaru Kurepi, stricu i sinovcu iz Majskih poljana. Tematsku prostoriju u kući imaju i braća Micić, Ljubomir i Branko, kasnije Poljanski, čiji je zavičaj isto u Majskim Poljanama.

- Josif Runjanin i Glina njegovog vremena u pesmi Antuna Mihanovića „Lijepa naša domovino” i drugim pesmama, koje su u tih slobodarskih sto godina zajedno pevali mnogi Hrvati i Srbi imali su jedinstven izraz zajedničke ideje i pesme slobode. Iako je ta ideja danas mnogima nepoznata, a nekima i strana, odlučili smo je čuvati u imenu tog Centra - rekao je Pupovac, naglasivši da je ta kuća, koja je stradala u poslednjem potresu na Baniji, obnovljena zahvaljujući Vladi RH.

Ime Josifa Runjanina je ime koje spaja dva naroda

Posebno mesto u kući biće posvećeno sećanju na kipara Simeona Roksandića, ali i pripadnike banijskog Narodnooslobodilačkog pokreta. Tri biste narodnih heroja Nikole Demonje, Vasilija Gaćeše i Jose Marjanovića, trajno će biti izložene u ovom prostoru. Pre svega, Srpski kulturni centar posvećen je stradalničkoj crkvi Rođenja Presvete Bogorodice.
Srpski kulturni centar je urađen po projektu arhitekte Miloša Ušljebrke na više od 1000 kvadratnih metara korisnog prostora. U Centru se nalazi stalna izložba posvećena istoriji Srpskog kulturnog društva „Prosvjeta” koje je osnovano 1944. u Glini.

- Centar će biti mesto rada srpskih institucija Gline i Banije, kulturnih programa za sve građane Gline, Banije i Korduna, ali i drugih krajeva Hrvatske. U njemu će se održavati pozorišne predstave, filmske projekcije i izložbe. Radi se o mestu koje će biti ugodno za razgovor i kvalitetan obrok, naročito za kruh i pecivo, jer ovo jeste pekarska kuća. Zahvaljujući podršci Vlade RH, Uredu za ljudska prava i prava nacionalnih manjina, ova prelepa glinska zgrada mogla je biti obnovljena i uređena. U duhu najboljega što je Glina imala i što bi mogla imati - poručio je Pupovac.

Specijalni savetnik za pitanje nestalih osoba i izaslanik predsednika Srbije Veran Matić, izjavio je da osnivanje i izgradnja srpskih kulturnih centara širom Hrvatske predstavlja veliko ohrabrenje, stvaranje uslova za razvoj srpske zajednice, ali i za uspostavljanje i osnaživanje odnosa između Srba i Hrvata, kao i svih drugih građana Hrvatske.

- Danas se otvara hram kulture, centar koji će biti duhovno središte srpske zajednice na Baniji, ali i u Hrvatskoj. Središte u kojem će se prožimati i srpsko-hrvatski odnosi, nasleđe. Na primeru Gline možemo videti da postoji veliki broj vrlo snažnih veza prožimanja koje, možda, najbolje oslikavaju imena i vrednosti koje su stvorili Josif Runjanin, Simeon Roksandić, Đuro Kurepa i Sedma banijska divizija. To mogu biti i četiri stuba i temelj na kojima može stajati ovaj Centar, kao i četiri programske inspiracije u njegovom radu.

Josif Runjanin, kompozitor hrvatske himne „Lijepa naša”, po kojem nosi ime Srpski kulturni centar, može se reći da je pravi zaštitnik, most i poveznica hrvatskog i srpskog naroda – hrvatske i srpske zajednice. Odluka da se po njemu nazove ova važna institucija od suštinskog je značaja, kako bi autorstvo Josifa Runjanina i polet prvih izvođača, članova „Srpskog dobrotvornog pjevačkog društva u Glini”, bilo izvučeno iz duboke sene i osvetlilo neizbrisiv trag i neotuđiv doprinos istaknutih Srba i srpskih organizacija, u ovom slučaju iz Gline, himni hrvatskog naroda.

Otvaranjem centra obeležena i 80. godišnjica rada SKD „Prosvjeta”

- Jubilej 80. godišnjica osnivanja Srpskog kulturnog društva „Prosvjeta”, koji takođe danas slavimo, izuzetno je vredno nasleđe, važno i za budući rad Srpskog kulturnog centra - istakao je Matić te naglasio važnost SNV-ovih inicijativa i projekata za kvalitetniji život Srba u Hrvatskoj.

- Želim da odam veliko priznanje Srpskom narodnom veću i profesoru Miloradu Pupovcu, na izuzetno važnom društvenom, prosvetiteljskom, kulturnom i emancipatorskom angažmanu koji se ogleda u brojnim inicijativama i projektima, postignućima, usmerenim prvenstveno na postizanje uslova za pristojan život Srba u Hrvatskoj. Osnivanje i izgradnja srpskih kulturnih centara širom Hrvatske predstavlja veliko ohrabrenje, stvaranje uslova za razvoj srpske zajednice, ali i za uspostavljanje i osnaživanje odnosa između Srba i Hrvata, kao i svih drugih građana Republike Hrvatske. Neka ova kuća bude uvek puna onih koji žele dijalog, obrazovanje, onih koji se sećaju, koji unapređuju, onih koji razvijaju toleranciju i demokratiju. Koji čuvaju svoje nasleđe i koriste ga za zbližavanje i saradnju – poručio je Matić.

Otvaranjem Srpskog kulturnog centra Josif Runjanin obeležena je i 80. godišnjica osnivanja Srpskog kulturnog društva „Prosvjeta”.

- Glina nije samo mesto gde je osnovano SKD „Prosvjeta”. Glina je simbol velikog stradanja, ali i vere našeg naroda da možemo ostati i opstati na ovim prostorima. Zbog toga, nije slučajno da se u Glinu stalno vraćamo i obeležavamo naše godišnjice, na kojima obnavljamo naše sećanje na nevine žrtve u prethodnim ratovima, koje nikada neće nestati. Isto tako, iskazujemo i iskreno poštovanje svim ljudima i njihovom trudu koji Glinu čine mestom koje želi i ima budućnost - istakao je, povodom velikog jubileja, predsednik SKD „Prosvjeta” Mile Radović.

Prostorije SKC- a u Glini osveštao je Mitropolit zadarsko-šibenički i episkop dalmatinski Nikodim uz sasluženje trojice arhijereja SPC, vikarnog episkopa moravičkog Tihona, izaslanika Njegove Svetosti patrijarha Porfirija, osečkopoljskog i baranjskog Heruvima i gornjokarlovačkog Gerasima. U kulturno-umetničkom programu nastupio je Festivalski hor Virtuoz, a svečanosti otvaranja prisustvovali su i izaslanica premijera Andreja Plenovića Iva Ivanković, SDSS-ove saborske zastupnice Anja Šimpraga i Dragana Jeckov, saborski zastupnici Ivana Kekin i Damir Bakić, kao i brojni opštinski načelnici i dožupani iz redova SDSS-a, nekadašnji i sadašnji građanke i građani Gline i okoline.