Nastanak i nestanak vukovarskog „Vuteksa”(6)

Sudbina Vuteksa tokom rata i posle njega

Nakon prestanka ratnih sukoba u Vukovaru i premeštanjem fronta prema zapadu Hrvatske preostali radnici „Vuteksa”, uglavnom srpske nacionalnosti, su do kraja novembra i tokom celog decembra radili na raščišćavanju ruševina fabričkih pogona i na osposobljavanju mašina te su većinu fabričke infrastrukture doveli u funkcionalno stanje. S uspostavom snabdevanja električnom energijom moglo se razmišljati i o pokretanju proizvodnje koja je u „Vuteksu” počela 8. januara 1992. godine pod novim imenom „Vuteks d.o.o.” s.p.o. Vukovar. Radnici su i u tom početnom periodu imali organizovanu ishranu u improvizovanim prostorijama pa se u „Vuteksu” pre dolaska nove zime ubrzano radilo i na izgradnji restorana. 

U svom sastavu „Vuteks” je tada imao tri tehnološke celine, odnosno Proizvodnju ćebadi, Proizvodnju tehničkih pletiva i doradu pletiva te Proizvodnju konfekcioniranih proizvoda, a 1994. godine započeta je izgradnja još jedne hale u kojoj je smeštena predionička linija koja je omogućavala proizvodnju milion ćebadi godišnje. Kako bi na početku rada došla do bilo kakvih obrtnih sredstava nova uprava fabrike je u svom krugu otvorila prodavnicu u kojoj su prodavali ono što je preostalo od zaliha poput ćebadi, autopresvlaka, sedalica, posteljine, muškog i ženskog donjeg veša, dečje konfekcije i trenerki.

Polovinom 1992. godine u „Vuteksu” je pokrenut i jedan potpuno novi program. Bio je to program proizvodnje modne konfekcije. Već u trećem kvartalu 1992. godine „Vuteks” se sa svojim proizvodima pojavio na sajmovima mode u Leskovcu i Beogradu sa svojim standardnim programom ćebadi i auto-presvlaka, ali i novim delom programa višenamenskih ćebadi od prirodnih vlakana i kompletnim programom konfekcijskih proizvoda marke „Vusko” u kreaciji Sime Demonjića. Na sajmu u Leskovcu kolekcija muškog donjeg veša nagrađena je najvišim priznanjem sajma „Zlatnom preslicom”, a vuteksov štand je dobio nagradu i za najposećeniji štand.

„Vuteks” je prvi put nakon prestanka ratnih sukoba predstavio i kolekciju konfekcijskih proizvoda namenjenih marketinškom praćenju 12. svetskog studentskog šampionata u džudou koji je održan u decembru iste godine u Novom Sadu. Organizacioni odbor šampionata predstavio je vuteksove proizvode sa zaštitnim znakom šampionata na sastanku svetske džudo federacije koja je održana polovinom novembra u Briselu.

„Vuteks” je u tom periodu pregovarao sa švajcarskom firmom „Interplastika” iz Lugana, koja je po prezentaciji sertifikata UNPROFOR-a prihvatila daljnju saradnju i ostavila otvorenu mogućnost ulaganja u razvoj „Vuteksa”. U tom cilju „Interplastika” je uradila i vlastiti ekonomski elaborat o opravdanosti ulaganja u „Vuteks”.

I početak naredne 1993. godine za „Vuteks” je bio uspešan. Na sajmu mode i odevanja u Beogradu „Vuteks” je za ćebe „Ambasador Sonja” dobio „Zlatnu košutu” za kreaciju i kvalitet. Potpisani su i novi ugovori sa robnim kućama „Beteks” i „Centrotekstil” kao i nekim manjim firmama iz tadašnje Savezne Republike Jugoslavije. U maju iste godine preduzeće se predstavilo i na Poljoprivrednom sajmu u Novom Sadu. „Vuteks” je 1994. godine registrovao i svoje predstavništvo u Beogradu „Vuteks-trejd” u cilju normalnog poslovanja na teritoriji SRJ i zaštite svoje imovine. I pored ekonomskog embarga fabrika je uspevala da obezbedi sirovine i stvorila uslove za izvoz, naročito u istočnu Evropu.

U „Vuteksu” je 1994. godine radilo 467 radnika koji su u fabričkim pogonima proizvodili oko 250 artikala, a otvorena je i vuteksova robna kuća u centru Vukovara sa prodajnim prostorom preko dve stotine kvadrata. U toku je bila i izgradnja vuteksovog sportskog centra. U toj 1994. godini „Vuteks” je proizveo 241 hiljadu komada ćebadi, 145 hiljada raznih konfekcijskih predmeta, 1600 garnitura, 330 hiljada komadnih proizvoda i 755 hiljada metara tehničke robe.

Izgrađena je i nova fabrička hala predione i mešaone jer je stara u ratu bila potpuno uništena. Hala je bila dimenzija 64h50 metara i visine pet metara čime je „Vuteks” dobio proizvodni prostor površine 3120 kvadrata i nabavljeno je 10 tkalačkih mašina za tkanje pokrivača veličine 150h200 centimetara što je omogućavalo povećanje proizvodnje ćebadi za 30 do 40 odsto. Popravljena je i osposobljena i zdravstvena ambulanta.

Mirna reintegracija

Završetkom rata, koji je označen potpisivanjem Erdutskog sporazuma 11. novembra 1995, godine i otpočinjanjem procesa mirne reintegracije oblasti pod kontrolom Srba u ustavno-pravni poredak Hrvatske, očekivalo se da će „Vuteks” izaći iz problema u koje je zapao zbog sve teže ekonomske situacije tokom tog perioda, ne samo u Oblasti nego i u ostatku Hrvatske. Dodatni problem za Srbe u regionu pod zaštitom međunarodnih snaga bio je taj što je rešenje političkih problema bilo preduslov za rešavanje svih ostalih.

Očekivanja radnika da će „Vuteks” nakon što ga preuzme država nesmetano nastaviti sa radom pokazala su se kao potpuno promašena. Vodstvo Srba na teritoriji pod zaštitom UNTAES-a apelovalo je da se sve snage usmere najpre u obnovu i revitalizaciju privrede, a da se u obnovu porodičnih kuća i stanova krene tek nakon što se stvore elementarni uslovi za normalan život, međutim, hrvatska strana insistirala je da proces bude obrnut. Prvo kuće i stanovi, a onda privreda.

Fotografija vuteksovog pogona iz Vukovarskih novina od marta 1995. godine

Uprava „Vuteksa” savetovala je radnicima da ne daju otkaze i ne napuštaju radna mesta jer je, govorili su, kontinuitet radnog odnosa priznat bez obzira na različita tumačenja potpisanih ugovora. Radnici od uprave nisu dobili odgovore na pitanja vezana za otkup radnog staža i proces privatizacije, umesto toga savetovano im je da budu strpljivi.

Odgovor na pitanje zašto su se stvari odvijale baš na takav način dao je u jednoj izjavi za medije tokom „Dana sećanja” 2013. godine bivši vukovarski gradonačelnik Željko Sabo.

„Očekivao sam da ću se nakon rata vratiti u tvornicu Borovo, ali je tada rečeno, a laže tko kaže drugačije, da se neće ulagati u Borovo jer se čeka da Srbi odu iz Vukovara, pa će se onda ići sa ulaganjem, ali ta ulaganja do dan danas nismo dočekali”.

Verovatno se na taj način razmišljalo i kada je bila reč o „Vuteksu” što je samo dve godine nakon mirne reitegracije dovelo do njegovog stečaja i konačnog prestanka rada i postojanja.

„Vuteks” delovao i u Vinkovcima pod imenom „Vuteks-Feniks”

O pokretanju „Vuteksa” tokom rata razmišljalo se i na delu teritorije pod kontrolom Hrvatske i to otvaranjem pogona u Vinkovcima pod nazivom „Vuteks-Feniks”. Do osnivanja fabrike u Vinkovcima došlo je na inicijativu grupe vuteksovih radnika koji su tokom rata izbegli iz Vukovara i koji su za to dobili pomoć hrvatske vlade i Hrvatske bake za obnovu i razvoj (HBOR). Obnovljeni su pogoni vinkovačkog tekstilnog preduzeća „Vinteks”. Vlada je krajem 1992. godine prihvatila ponuđeni projekat i putem HBOR-a omogućila njegovo etapno finansiranje i realizaciju.

Za saniranje ratnih šteta objekata „Vinteksa” uložena su znatna sredstva. Obnovljene su zgrade i izrađena nova infrastruktura, kupljene su i instalirane projektom predviđene mašine i oprema, te pokrenuta proizvodnja. Zvanično puštanje u pogon ove fabrike počelo je 21. septembra 1996. godine. Godišnji kapacitet proizvodnje „Vuteks-Feniksa” iznosio je oko pola miliona pokrivača.

Nakon stečaja „Vuteksa” u Vukovaru polovina pogona prodana je zainteresovanim preduzetnicima i za potrebe Podunavske poslovne zone, a drugu polovinu u stečajnom postupku otkupio je vinkovački „Vuteks-Feniks”. Tada je isticana namera da se „Vuteks” jednog dana vrati u Vukovar, ali to se nikada nije dogodilo. „Vuteks-Feniks” zadesila je sudbina slična vukovarskom „Vuteksu” jer je 2012. godine i nad njim otvoren stečajni postupak.

Iako nije imao dugovanja prema državi, radnicima i dobavljačima, HBOR nije pristao na reprogram kreditnih obaveza, odnosno otpis kamata i reprogram glavnog duga na rok od tri godine, te je blokirao račun „Vuteks-Feniksa” koji pod takvim uslovima nije mogao da nastavi sa radom. U najboljim danima vinkovački „Vuteks-Feniks” zapošljavao je stotinak radnika, a pred stečaj je bilo samo 30 zaposlenih.

Nastaviće se

Izvori:

• T. Radan, Zlato Vuteksu – Vukovarske novine, Godina 1, Br. 12, str. 3, od 16. oktobra 1992.
• B. Bijelić, Vuteks na sajmu u Novom Sadu – Vukovarske novine, Godina 2, Br. 26, str. 1, od 15. juna 1993.
• B. Bijelić, Vuteks na sajmu u mode u Beogradu – Vukovarske novine, Godina 2, Br. 32, str. 2, od 29. oktobra 1993.
• B. Bijelić, Novi program Vuteksa - Vukovarske novine, Godina 2, Br. 37, str. 3, od 24. februara 1994.
• M. Mitrić, „Vuteks” proslavio krsnu slavu – Vukovarske novine, Godina 2, Br. 51, str. 2, od 17. novembra 1994.
• A. Jakšić, Planovi za budućnost i proširenje proizvodnje – Vukovarske novine, Godina 3, Br. 56, str. 3, od 31. marta 1995.
• Kolektiv za primer – Vukovarske novine, Godina 3, Br. 64, str. 3, od 30. avgusta 1995.
• M. Mitrić, U toku su veliki građevinski radovi – Vukovarske novine, Godina 4, Br. 73, str. 3, od 15. marta 1996.
•  B. Tomić, Bez odgovora na postavljena pitanja – Vukovarske novine, Godina 6, Br. 100, str. 3, od 17. oktobra 1997.
•  Petar SEMENIĆ: Razvoj industrijske proizvodnje tekstila u Vukovaru od 1900. do 1991. godine, Tekstil 46 (7) 363-381 (1997).
• https://www.glas-slavonije.hr/229891/4/Iako-Vuteks-Feniks-ima-uvjete-za--oporavak-HBOR-ga-gura-u-propast