O Orfelinu nikad dovoljno priče

Zaharija Orfelin bio je jedan od najznačajnijih srpskih ličnosti iz područja književnosti i umetnosti u 18. veku, a rođen je u Vukovaru 1726. godine. O njemu je u maloj sali Srpskog doma predavanje održao vukovarski istoričar i bibliotekar Borivoj Čalić koji već godinama istražuje lik i delo ovog znamenitnog Vukovarca te se ubraja u među retke orfeliniste i jedan je od njegovih velikih poznavalaca.

- O Orfelinu nikad nije previše da se govori. To je jedna od najznačajnijih ličnosti koja je rođena u Vukovaru, a posebno ako uzmemo u obzir njegov doprinos srpskoj kulturi, odnosno kao začetniku nove srpske književnosti pa i umetnosti. Njegova likovna dela, grafike i bakrorezi se do danas ubrajaju među najbolja grafička ostvarenja kod Srba uopšte. On je bio i prvi srpski pesnik koji je štampao svoju poeziju i prvi među srpskim stvaraocima koji je smatrao da je narodni jezik pogodan za upotrebu u književnosti. To je izjavio u predgovoru svog Slavenosrpskog magazina koji je ujedno bio i prvi srpski časopis, a štampan je u Veneciji 1768. godine – ističe neke od najvažnijih detalja Orfelinove biografije Borivoj Čalić.

Orfelin je u Veneciji izdao niz knjiga, kako istorijskih tako i bogoslužbenih. Čitavog života se zalagao za širenje znanja i prosvećivanje u skladu sa vremenom u kojem je živeo. S obzirom na protok vremena i na činjenicu da u 18. veku nije postojala razvijena svest da stvari treba čuvati, mnogo toga o Zahariji Orfelinu nije se znalo ili se smatralo zauvek izgubljenim sve do poslednjih godina. Zbog toga istraživači današnjice gotovo stalno dolaze do nekih novih saznanja iz njegovog života.

- On zaslužuje da se o njemu govori, a jedan veliki živući orfelinist Laza Ćurčić je rekao da o Orfelinu treba tragati i istraživati čak i po cenu da se u tom poslu greši. Neko će i iz greške zaključiti naknadno nešto što je ispravno. U poslednjih deset godina su pronađena dva Orfelinova rukopisa za koje je smatrano da su izgubljena. Reč je o rukopisu Slavenskog rečnika i jednoj od najobimnijih knjiga srpske teologije 18. stoleća „Protiv papstva rimskog“. U bečkoj Likovnoj akademiji pronađen je jedan do sada nepoznat crtež mitropolita Pavla Nenadovića, a zahvaljujući arhivskim podacima otkrilo se da je imao i ćerku za koju se uopšte nije znalo. Igrom slučaja sam saznao da se u jednom ruskom arhivu nalazi još jedno originalno Orfelinovo pismo, a njegovih pisama je sačuvano možda ukupno petnaestak. Ono što smatram da je takođe bilo veoma značajno je prva knjiga koju je Orfelin štampao u Veneciji, a to je i prvi srpski pesnički tekst nazvan Gorestni plač. Poslednji poznati primerak izgoreo je 1941. godine u Narodnoj biblioteci u Beogradu. Pre nekoliko godina ta knjižica je iskrsnula u jednom bečkom antikvarijatu te je kupljena i sada se nalazi ponovo u trezorima Narodne biblioteke – navodi Borivoj Čalić.

Vukovarsko predavanje o Zahariji Orfelinu održano je kao prvo u sklopu ciklusa predavanja o znamenitim stanovnicima Vukovara i okoline, a koju organizuje ustanova u kulturi Srpski dom.

- Pričaćemo ovde o ljudima i porodicama iz Vukovara i svemu onome što su nam ostavili u nasleđe. Počinjemo sa Zaharijom Orfelinom, svestranim umetnikom i čovekom koji je ostavio neizbrisiv trag na polju kulture i umetnosti, a o kojem se malo zna. Od 18. veka planiramo ubuduće da kroz predavanja prođemo i 19. pa kasnije i prvu polovinu 20. veka – nalgašava direktor Srpskog doma Nebojša Vidović.